रेडवुड सिटी

आता उंदराचे पिंजरे दिसत नाहीत.कारण आता बहुतेक गावातले उंदीर कमी झाले आहेत. निदानपक्षी घरांतील उंदीर तरी कमी झाले आहेत. अणि जिथे असतील तिथे हल्ली उंदराचे औषधच जास्त वापरले जाते. हे लक्षात येण्याचे कारण नुकतेच मी ॲगाथा ख्रिस्टीचे The Mouse trap नाटक वाचायला घेतले आहे. आणखी एक कारण, तिचा The Murder on Orient Express हा सिनेमा नुकताच लागला आहे.

ॲगाथा ख्रिस्टी  कोण हे सांगावे लागत नाही. शेरलाॅक होम्स चा जनक सर काॅनन डायल इतकीच किंवा काकणभर जास्तच ती प्रसिद्धच नव्हे तर लोकप्रियही आहे. तिच्यावर एडगर ॲलन पो (हाही रहस्य कथा लिहित असे.) काॅनन डायल, जीके चेस्टरटन यांचा प्रभाव होता. रहस्य वांड.मयाची ती अनभिषिक्त राणीच मानली जाते. सर काॅनन डायलचा  जसा शेरलाॅक होम्स तसे  ॲगाथा ख्रिस्टीचे हरक्युल पायराॅं आणि मिस मार्पल हे दोन डिटेक्टिव्ह जगप्रसिद्ध आहेत.

लेखकाने लिहावे म्हणजे किती? तिने ६६रहस्यमय कादंबऱ्या, रहस्यकथा संग्रह १४, नेहमीच्या कादंबऱ्या ६, १२ नाटके आणि इतरप्रकारची म्हणजे आपले आत्मचरित्र आणि आपल्या पुराणवस्तु संशोधक (पुरातत्वशास्त्रज्ञ)असलेल्या नवऱ्याच्या संशोधनाच्या दौऱ्यात तीही जायची,त्या दौऱ्यासंबंधीत प्रवासवर्णनाची तीन पुस्तके लिहिली आहेत. तिच्या रहस्यकथा, कादंबऱ्यांवर बरेच चित्रपट निघाले आहेत. शिवाय TV साठीही अनेक कथा कादंबऱ्याच्या मालिका झाल्या आहेत!

तिच्या नवऱा पुराणवस्तु शास्त्रज्ञअसून तोही त्याच्या क्षेत्रात प्रसिद्ध होता. त्याच्या कामामुळे त्याला Sir हा किताब मिळालेला आहे.

अॅगाथा ख्रिस्टीने तिचे The Mouse Trap नाटक ती रहस्य कथा,कादंबऱ्यातून विरंगुळा म्हणून  सुट्टी घ्यायची त्या विरंगुळ्याच्या दिवसात तिने लिहिले आहे! अॅगाथा ख्रिस्टीचा  जन्म १८९० साली झाला. ती वयाच्या ८५व्या वर्षी १९७६ साली वारली.

तिच्या पुस्तकांची विक्रीही तितकीच प्रचंड आहे.फक्त बायबलआणि शेक्सपिअरच तिच्या पुढे आहेत. तिच्या मूळ इंग्रजी पुस्तकांच्या एक अब्जाहून जास्त प्रति विकल्या गेल्या आहेत. तिची पुस्तके जगातील ४४ भाषांतून प्रसिद्ध झाली. त्यांची विक्रीही एक अब्ज आहे!

म्हणजे एकूण दोन अब्ज प्रति विकल्या आहेत! हा सार्वकालीन(all time great) विक्रम आहे!

पण हे सर्व विक्रम, इतके ग्रंथ, इतक्या भाषांतून झालेली भाषांतरे ह्यापेक्षा हया रहस्य-राणीच्या मुकुटातील चमकणारा हिरा म्हणजे तिचे The Mouse Trap हे नाटक!

माऊस ट्रॅप नाटक १९५२ साली रंगभूमीवर आले. पहिल्या प्रयोगापासून ते गाजू लागले.पुढे तर गर्जू लागले. नाटकातील नट-नट्या किती वेळा बदलले असतील, दर पिढीतले नवे नवे नट काम करताहेत ! थेटरमधले फर्निचरही  किती वेळा बदलले असेल इतकेच काय प्रेक्षकांच्याही किती पिढ्या हे नाटक पाहात असतील आणि आतापर्यंत किती लोकांनी, तेही देशोदेशीच्या, याची गणती कोणी केली असेल तर ते आकडे पाहूनच  लोक तोंडात बोटे घालतील! इंग्लंडमधीलच नव्हे तर जगातले असंख्य  प्रवासी लंडन पहायला येतात तेव्हा त्यांच्यातील नाट्यरसिक माऊस ट्रॅप नाटक पहायला आवर्जून येतात! मॅदाम तुसाॅंचे,जगप्रख्यात सजीव वाटणाऱ्या मेणाच्या पुतळ्यांचे म्युझियम किंवा लंडनचा टाॅवर ब्रिज पहायला जगातील लोक धडपडून जातात तसेच ते ॲगाथा ख्रिस्टीचे माऊस ट्रॅप नाटक पाहायला जातात! हे नाटक आजही चालू आहे! सतत ६५ वर्षे झाली ह्या नाटकाचे प्रयोग होतच आहेत. अक्षय-नाटक,अजरामर, चिरंजीव ही विशेषणे शोभून दिसणारे एकच एक असे हे एकमेव नाटक आहे.

काही लोक सुरवातीची एकदोन वर्षे म्हणायचे की,”अहो थिएटर लहान म्हणून चालत असणार.”  The Ambassadors Theatre मध्ये पहिला प्रयोग झाला १९५२ साली. त्यात २००प्रेक्षकांची सोय आहे.पण त्याचा प्रतिवाद करणाऱ्यांचे म्हणणे बरोबर आहे. ते म्हणतात, १९५२पूर्वीपासून हे थिएटर आहे. दुसरी नाटके होतच होती. मग ती का नाही चालली इतका काळ? ती का प्रवाशांचे आकर्षण झाली नाहीत? अलीकडच्या काळात ते सेंट मार्टिन या थिएटर मध्ये होते.

ह्या पहिल्या प्रयोगात आपल्याला माहित असलेला प्रख्यात सर रिचर्ड अॅटनबराह् ह्याने डिटेक्टिव्ह सार्जंट ट्राॅटरचे काम केले होते. हा पुढे प्रख्यात झाला. पण आपल्याला तो’गांधी’ सिनेमाचा दिग्दर्शक म्हणून जास्त माहितीचा आहे.

नाट्यप्रयोगाचे एक वैशिष्ट्य आहे; नाटक संपले की एक नट बाहेर येऊन प्रेक्षकांना विनंती करतो की आम्हाला एक वचन द्या की तुम्ही ह्या नाटकाचा शेवट कुणालाही सांगणार नाही. असे म्हटले जाते की आजपर्यंत तरी प्रेक्षकानी दिलेले वचन पाळले आहे. जेव्हा ह्या नाट्यप्रयोगाची ६० वर्षे-सुवर्ण जयंती-झाली त्या प्रयोगाच्या अखेर पहिल्या प्रयोगात काम केलेल्या आणि त्यावेळी अखेरीस हेच भाषण करणारा नट सर रिचर्ड अॅटनबराह् आला आणि त्याने तेच भाषण दिले!

गंमत अशी की जेव्हा पहिल्या प्रयोगाचा दिग्दर्शक आणि ती बोलत असता तो म्हणाला,” हे नाटक चौदा महिने चालेल.” त्यावर ॲगाथा म्हणाली,” छे:! मला नाही वाटत. फार तर आठ महिने, हां, आठ महिने चालेल!”

पाहा, आजचे त्या नाटकाचे पासष्ठावे वर्ष चालू आहे. आणिन२०१९ सालच्या तिकिटांची विक्री चालू आहे!

तिच्या पुस्तकांतून अनेकांनी निवडलेली बरीच म्हणजे दोनहजार तरी वचने/वाक्ये असावीत. त्यातली एक दोन पहा, ” One doesn’t recognizes the really important moments in one’s life until it’s too late.”

” Very few of us are what we seem.”

आणि तिच्या आत्मचरित्रातल्या वाक्याने या नाटकाच्या लेखावर पडदा पाडू या.

हे वाक्य तुम्हाला तिचा नवरा आर्किआॅलाॅजिस्ट आहे हे आठवत असेल तर निश्चित हसवेल – ” Archaeologist is the best husband a woman can have. The older she gets the more interested he is in.”