लोकलमध्ये गर्दी होती. तरीही आपल्या पुढच्या पाच सहा रांगांच्या पलीकडे एक पुरुष आणि बाई एकमेकांशी भांडताहेत, वादावादी चालली आहे हे टॉमी हॉइटने पाहिले. असेल त्यांच्यातली किरकोळ बोलाचाली म्हणून इतर अनेक प्रवाशांप्रमाणे त्यानेही दुर्लक्ष केले. पण नंतर त्याला ती बाई त्या माणसाला जोराजोरात ढकलते आहे आणि तो माणूस तिच्या गळ्याला धरून ओढतोय, बाईचा आवाजही वाढला आहे हे पाहिल्यावर मात्र टॉमीला राहवेना.

तो लोकांना बाजूला सारत तिकडे जाऊ लागला. तो माणूस त्या तरुणीच्या गळ्यातली साखळीओढतोय हिसडा मारतोय हे पाहिल्या बरोबर तो लोकांना धक्के मारत, बाजूला ढकलत पुढे गेला.
सगळे प्रवासी गारठून थिजून गेल्यासारखे बसले होते. एकही हरीचा लाल पुढे आला नव्हता. टॉमी मात्र बाईच्या मदतीला धावून चालला होता. ती बाई अजूनही त्या पुरुषाशी झगडत होती. “मी तो बदमाश साखळी घेऊन पळून जाण्या अगोदर तिथे पोचले पाहिजे” तो मनात म्हणत पुढे सरकत होता. टॉमी जवळ जवळ पोचलाच होता पण तेव्हढ्यात त्या बदमाशाने साखळी खेचून काढली होती. गाडी स्टेशनवर पोचली.फलाटावर उडी मारून तो माणूस पळालाही. “धावा! पकडा त्याला! माझी साखळी घेऊन तो पळाला! पकडा धावा! असे ती तरुणी ओरडायला लागली. टॉमीने त्या तरुणीकडे पाहिले. सुंदर होती. सोनेरी केसाची निळसर डोळ्यांची ती तरुणी सुंदर होती. मुलगी सुंदर, आणि तिच्या केसामुळे आणि निळसर डोळ्यांमुळे कुणाच्या लक्षात राहणार नाही? तरुण टॉमी तरी तिला कसा विसरणार होता? टॉमी दरवाजातून उडी मारत त्या चोराचा पाठलाग करू लागला. टॉमीने शेवटी त्या चोराला गाठलेच. त्याच्या हातातली साखळी ओढून घेतली. पण त्या गडबडीत तो चोर निसटून जोरात पळाला. आणि गर्दीत दिसेनासा झाला.”निदान त्या मुलीची साखळी तरी परत मिळाली.’ टॉमीने स्वत:चे समाधान केले.
टॉमी स्वप्नात असल्यासारखा विचार करत होता. मी विजयी मुद्रेने हसत तिची साखळी दिल्यावर ती काय म्हणेल? कशी बघेल माझ्याकडे? पण तो लागलीच भानावर आला. तो गाडीकडे जायला निघाला. ती गाडी निघूनही गेली होती. ” मी त्या चोराचा पाठलाग करत होतो तरीही कुणी गाडी थांबवली नाही? लोकांनी मी उडी मारली,पाठलाग करत होतो ते पाहिले नसावे? त्या मुलीलाही माहित नव्हते की मी तीची साखळी परत मिळवण्याच्या धडपडीत होतो? शक्य आहे कुणालाच माहित नसावे.”हेच विचार त्याच्या मनात होते. एक नक्की, मुलीला खूष करून आपले “इम्प्रेशन”मारावे म्हणून काही त्याने आपला जीव धोक्यात घतला नव्हता. त्या वेळेस अशा लुटारूना पकडून पोलिसाच्या ताब्यात दिले पाहिजे, त्याला अगोदर पकडले पाहिजे ह्याच विचाराने त्याने ह्यात उडी घेतली होती.
टॉमी एकदम निरुत्साही झाला. मी धाडस दाखवले, माझा जीव धोक्यात घातला त्याची कुणालाही खबर नव्हती ह्याचे त्याला आश्चर्य वाटत होते. “आता पुढे काय करायचे?” ह्या विचारात तो होता. जर त्या मुलीने मला उडी मारून त्या चोराचा पाठलाग करतोय हे पाहिले असेल किंवा कुणी तिला सांगितले असेल तर ती माझे आभार मानायला इथेच येईल. काय झाले कसे पकडले त्या चोराला, विचारायला येईल. हा विचार करून तो वाट पाहत थांबला. एक तास होउन गेला तरी ती आली नाही. त्याची खात्री झाली की त्या मुलीला मध्ये रामायण काय घडले त्याची काही कल्पना नसणार. आपले धाडस, शौर्य, कारणी लागले नाहीअशी खंत करत तो निघाला. “ह्या साखळीचे मी काय करू? पोलिसांना देऊ? पण तिला आपली साखळी मिळाली आहे हे जर माहित नाही तर ती पोलिसाकडे जाईल कशाला? नाही हे काही खरे नाही..” टॉमीच्या मनात विचारचक्र चालू होते. त्याने ती साखळी आपल्याजवळच ठेवली.
जेव्हा केव्हा ती साखळी त्याच्या हाताला लागे तेव्हा तो चित्रपट ‘फ्लॅश बॅकने’ डोळ्यांसमोर चालू व्हायचा ! पण फार तर सहा सात महिने चालले. नंतर तो आपला पराक्रम विसरल्यासारखा झाला. पण तीन वर्षे उलटून गेली तरी त्याच्या दिलाची ‘डिंग डाँग’ ‘सपनो की राणी’ त्याच्या मनातली चांदणी मात्र विसरू शकला नव्हता. गेल्या तीन वर्षात त्याला ती कुठेही दिसली नाही !
तो मॅनहॅटनच्या मधल्या भागातील एका बारमध्ये गेलाअसता बारच्या उंच स्टुलावर ती बसलेली दिसली. तिच्या जवळ जाऊन त्याने एकदम लोकल गाडीतल्या त्या घटनेची अगदी थोडक्यात आठवण करून दिली. आणि नाट्यपूर्ण पद्धतीने तिची साखळी तिच्यासमोर धरली. ती डोळे विस्फारून आश्चर्याने पाहू लागली. साखळी हातात घेत ती त्याचे आभार कसे मानावेत ते न सुचून आपल्या निळसर डोळ्यांनी टक लावून त्याच्याकडे पाहात राहिली .
क्षणभराने ती म्हणाली “ही साखळी म्हणजे माझा जीव की प्राण आहे.त्यामुळेच मी त्याला ती काढू देत नव्हते. आकांताने भांडत होते. बाकीचे सर्व सोडून दिले तरी ही साखळी माझ्या आजीची आहे. तिने ती मला कौतुकाने दिली होती… माझ्या आजीची ही आठवण आहे.” असे म्हणत तिने ती साखळी आपल्या डोळ्यांना लावून तिचा मुका घेत गळ्यात घातली.
तिने त्यानंतर सगळी हकिकत सांगितली त्यावरून त्या स्टेशनच्या फलाटावर त्याने केलेला तर्कच खरा ठरला. गाडीतल्या लोकांना आणि तिलाही त्याने केव्हा उडी मारून चोराचा पाठलाग सुरू केला काही दिसले नव्हते,माहित नव्हते !.
तिने त्याच्याकडे डोळे किंचित झुकवून, “तुला मी काय देऊ म्हणजे तुझी मी उतराई होईन?” असे विचारल्यावर ” आज तर भेटायचेच पण त्यानंतरही रोज भेटायचे. बस्स, इतकेच पुरे मला!”
हे ऐकून दोघेही खळखळून हसले.
त्यांचे लग्न होउन पाच वर्षे झाली आहेत. न्यूयॉर्कच्या एका रेडीओ स्टेशनवर व्हॅलेंटाइन डे निमित्त झालेल्या कर्यक्रमात टॉमीने त्यांची प्रेमकहाणी सांगितली. योगायोगाची ही हकिकत सांगताना तो म्हणाला ,”तिला तिची साखळी मिळाली पण ‘रत्न’ मलाच मिळाले” !

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

त्या सगळ्यांत ते फार लहान आणि अगदी अशक्त पिल्लू होते. अशक्त म्हणजे अशक्त. दुसरा शब्द नव्हता त्याच्यासाठी.आपल्या पायांवरही धड उभे राहू शकत नव्हते. एका कोपऱ्यात बिचकून उभे असल्यासारखे होते. “हूं, तू नाही ते घेणार ते. मी तुला त्याचीच ही चार भावंडे दाखवतो. ती बघ. कशी उड्या मारताहेत!” बिल मला जवळकीच्या नात्याने म्हणाला.

पण माझी नजर त्याच्यावरून हलत नव्हती. त्याचा चेरा मलूल होता. तेही माझ्याकडे पाहात होते.मी आणखी जवळ गेलो. चेहऱ्यावर गोडवा होता त्याच्या. ” त्याचे नाव काय आहे?” मी बिलला विचारले. “हे बघ जॉनी, बिल सुस्कारा टाकून म्हणाला,”मी तुझ्या वडिलांचा चांगला मित्र आहे. तुलाही माहित आहे. मी म्हणेन हे पिल्लू घेऊ नकोस. त्यापेक्षा दुसरे कोणतेही घे. ती सशक्त आणि उत्तम आहेत. आवडेल ते घे. मला नाही वाटत हे फार दिवस काढेल म्हणून” म्हणजे माझ्यासारखेच आहे की. मीही जगतो का वाचतो असेच सगळ्यांना परवा परवापर्यंत वाटत होते.मी मनात माझ्याशी म्हणत होतो.
मागच्या वर्षी मी तेरा वर्षाचा झालो. मला ल्युकेमिआ झाल्याचे स्पष्ट झाले. सगळ्यांनी माझी आशा सोडून दिली होती. पण मी त्यातून बाहेर आलो. पण किती अशक्त आणि बारीक झालो मी. तेव्हढ्यात ते पिल्लू माझ्या जवळ येऊन माझा हात चाटू लागले ते मला समजलेही नाही. मोठ्या आशेने ते माझ्याकडे बघत होते.
“अर्, काय करतेय हे पिल्लू? तला मी कधीही कुणापाशी जवळ गेलेले पाहिले नाही. आणि आज तर लाडात येऊन तुझा हात चाटायला लागलेय!” बिल आश्चर्याने बोलत होता. तोच पुढे म्हणाला “मला वाटते त्याला तू आवडला आहेस.” “आमच्या दोघात काहीतरी साम्य दिसले असेल.” मी म्हणालो. आम्ही दोघेही बारिकराव, खारिकराव! मी हे मोठ्याने कसे म्हणेन?
“त्याचे नाव काय आही?” मी पुन्हा बिलला विचारले. “मिरॅकल,” बिल खिन्नपणे म्हणाला.”कारण अजूनही ते जिवंत आहे! जन्मल्यावर सुरवातीला बरेच दिवस हे पिल्लू फर आजारी होते.” “मी हेच पिल्लू घेणार.”मी जाहीर केल्याप्रमाणे म्हणालो. बिलने मोठ्या मायेने आणि कळजीपोटी माझ्या खांद्यावर हात ठेवून म्हटले,” जॉनी, मला तुला दुखवावेसे वाटत नाही आणि तुला द्:खी झालेले मला पाहवणार नाही. तू त्याला घरी नेलेस आणि मिरॅकल गेला तर ! नुकताच तू फार मोठ्या जीवावरच्या संकटातून बाहेर पडला आहेस. आणि तुला लळा लावून मिरॅकल गेला तर? माझं ऐक. खरेच दुसरे कोणतेही घे तू ! ”
पण मिरॅकलला घेऊनच मी घरी आलो.
काही वर्षे गेल्यावर बाह्य रूप किती फसवे असते ते मिरॅकलने सिद्ध केले. जातिवंत पैदाशीचा असल्यामुळे त्याचा बांधाही भरला. माझ्यासारखाच चिवट पण जास्त काटक झाला. आम्ही एकमेकांपासून, कोणत्याही प्रसंगाला खंबीरपणे तोंड द्यायचे ते शिकलो. मिरॅकल आणि मी एक अभेद्य जोडी झालो होतो. मेनमधल्या एका लहानशा गावातल्या रस्त्यावरून तो मला शाळेत सोडवायला यायचा. पुन्हा घरी परतायचा. संध्याकाळी बरोबर पाचच्या ठोक्याला तो शाळेच्या फाटकापाशी माझी वाट पहात उभा असे. त्याच्याबरोबर घरी येतानाचा आनंद औरच असे.”
मी अणि मिरॅकल कायमचे जानी दोस्त झालो होतो. दिवस काही थांबत नसतात. मला कॉलेजच्या शिक्षणासाठी बोस्टनला जावे लागणार होते. तिथल्या प्रख्यात युनिव्हर्सिटीत मला शिष्यवृत्ती मिळाली होती. चांगले कॉलेज मिळाले, शिष्यवृत्ती मिळाली याचा आनंद होता पण मिरॅकलला सोडून जावे लागणार ह्याचेही दु:ख होते. वसतीगृहात पाळीव प्राण्यांना बरोबर राहण्याची परवानगी नव्हती. काय करणार? मिरॅकल मला सोडून कसा राहिल याची मला काळजी वाटत होती. मीसुद्धा त्याच्याशिवाय राहीन का असेही मला आतून वाटत होते. पण आई वडिलांनी आणि घरातल्या सगळ्यांनी “अरे, तू इकडे प्रत्येक मोठ्या सुट्ट्टीत येशीलच. त्या वेळी तू आणि मिरॅकल सतत बरोबरच राहणार की. ह्यासाठी शिक्षण सोडणार का?” असे सांगून माझी समजूत घालण्याचा प्रयत्न केला.
मी बोस्टनला जाण्यासाठी निघालो. आई वडिलांना,बहिण भावंडाना सोडून जाणे जीवावर येत होते आणि त्याही पेक्षा मिरॅकलला सोडून जाताना डोळ्यातले पाणी खळत नव्हते.
कॉलेज सुरू झाले. मी रमू लागलो. पण मिरॅकलची आठवण येतच होती. आणि एके दिवशी आईने ती बातमी सांगितली. ती ऐकल्यावर माझ्या तोंडून शब्द फुटेना. मिरॅकल नाहीसा झाला होता. मी गेल्याच्या दुसऱ्याच दिवशी तो घरातून बाहेर पडला तो घरी परत आलाच नाही. घरच्यांनी सगळीकडे दिवसरात्र शोधले. रोज निरनिराळ्या दिशेने एकेकजण जात असे. पण मिरॅकल काही दिसला नाही. गावातले लोकही शोधाशोध करत होते पण कुणालाही तो आढळला नाही. मी रोज घरी फोन करून विचारायचो मिरॅकल सापडला का? घरी आला का? पण प्रत्येक वेळी आए बाबा भाऊ रडवेले होउन “नाही” म्हणत. गावतलया लोकांपैकी कुणालाही तो गावात किंवा आजुबाजूच्या गावात दिसला नाही. माझा भाऊ बहिण कितीतरी दिवस शाळेत संध्याकाळी पाच वाजता जाऊन उभे राहात. पण मिरॅकल तिथेही कधी आला नाही. शेवटी आई फोनवरून म्हणाली “जॉनी , मन घट्ट करायला हवे. मिरॅकल या जगात नसेलही.” मी मनात म्हणत असे, अरे माझ्या मित्रा आपण कायमचे एकत्र राहू असे मी म्हणत असे. आणि तू असा मध्येच मला सोडून गेलास? खोलीतल्या माझ्या मित्रालाही मिरॅकल आणि मी एकमेकाला किती जीव लावून होतो ते माहित
होते. माझा घरी फोन झाला की तोही मिरॅकलची चौकशी करायचा पण माझा पडलेला चेहरा पाहिला की पुढे बोलायचा नाही.
तरीही मी रोज घरी फोन करत असे. आई बाबा म्हणायचे,” अभ्यासाकडे दुर्लक्ष करू नकोस. अशी संधी तुला पुन्हा पुन्हा मिळणार नाही. मन शांत ठेव.” ते तरी मला दुसरे काय सांगणार? मित्र मला त्यांच्या बरोबर खेळायला, सहलीला ओढून नेत असत. मन रमायचे. पण मिरॅकल काही मनातून आणि डोळ्यांपुढून जात नव्हता.
मी आता घरी फोन करणेच बंद करून टाकले. घरचा येत असे. पण मी मिरॅकलची चौकशी करत नव्हतो. नाताळच्या सुट्टीत उन्हाळ्याच्या सुट्टीत घरी गेल्यावर मात्र मी मिरॅकलला शोधायला बाहेर पडे. गावातल्या लोकांना निरनिराळे प्रश्न विचारून भंडावून सोडत असे. पण ते माझ्यावर चिडता नसत. म्हणत, किती महिने झाले आम्ही त्याला इथे पाहिले नाही. आई म्हणायची,”जॉनी वस्तुस्थितीला सामोरे गेले पाहिजे. मिरॅकल ह्या जगात नसणार.” मी काहीच बोलत नसे.
एक वर्ष उलटले. मी आणि माझा मित्र अंथरुणार पडून गप्पा मारत होतो . बोलता बोलता ” अरे आवाज कसला येतोय?” असे माझा मित्र म्हणाला.मी म्हणालो,” कसला आवाज? मला नाही ऐकू आला.” “दरवाज्यावर ओरखडल्यासारखे वाटले. ऐक, येतोय?” मी ताडकन उठलो. दरवाज्याकडे पळालो. दरवाजा उघडल्याबरोबर त्याने माझ्या छातीवर पाय टेकवून तो माझे गाल चाटायला लागला!
कूं कूं करत तो माझ्याकडेसारखा बघत राहिला. मी खाली वाकून त्याच्यासमोर बसलो. तो माझ्याकडे आणि मी त्याच्याकडे पाहात राहिलो. पहिल्या दिवशी जसा तो मलूल चेहऱ्याने अजीजीने प्रेमाने माझ्याकडे पाहात होता तसेच आजही पाहात होता. माझ्या डोळ्यातले पाणी संपेना. तो आपले शेपूट सारखा हलवीत होता. माझे हात चाटत होता.
काय दुर्दशा झाली होती त्याची. सगळे अंग खरचटलेले, रक्ताने माखलेले. अंगावरची केसाची मखमल नाहीशी झालेली. हाडे बरगड्या वर आलेल्या. मिरॅकलचा नुसता सापळा राहिला होता. पण मिरॅकल परत आला होता !
माझ्या मित्राने विचारले, “वर्षापूर्वी मेनमध्ये हरवलेला हा तुझा कुत्रा? तो कसा असेल? मेनपासून शेकडो मैल,इतक्या दूरवरच्या बोस्टनला कसा पोचला तो? बोस्टनमध्येही त्याला आपले कॉलेज ही खोली कशी सापडली? कसं शक्य आहे हे?” “काहीही शक्य असते”मी पुटपुटलो. ” अरे, हा चमत्कार म्हणायचा की काय?”
मी मिरॅकलला थोपटत म्हणालो,” ‘हा चमत्कार’ आहे.”

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

तसा मी धर्मकार्यातला. मी तरुण धर्मोपदेशक होतो तेव्हा वॉशिग्टन राज्यातील टॅकोमा येथे असलेल्या प्युगेट साऊंड युनिव्हर्सिटीत काम करीत होतो. तिथे माझ्या इतर कामाबरोबर, पहिल्या शतकातील उपासना पद्धतीचा अभ्यासक्रमही शिकवत असे.त्या वेळी एका बाईने मला धार्मिक उपासना आणि रोजचे अन्न व इतर खाद्य पदार्थ अशा पुस्तकाचे परीक्षण व त्यावरील काही अहवाल वाचायला दिले. आम्ही वर्गात त्यावर चर्चा करीत असता त्यावर आधारित एक अभ्यासक्रमच तयार केला. नंतर तो अभ्यासक्रम शिकण्यासाठी विद्यार्थ्यांची फार गर्दी झाली. तो एक विद्यार्थीप्रिय अभ्यासक्रम झाला. मला स्वयंपाक, खाद्य पदार्थ करण्याची मुळातच आवड असल्यामुळे त्यातूनच पुढे मी आणि माझ्या विद्यार्थ्यांनी लोकांना जेवण पुरवण्याचा उपक्रम सुरू केला. जेवणाबरोबरच हळू हळू इतर खाद्य पदार्थ देऊ लागलो. खाण्याचे सर्व पदार्थ आणि जेवण मोजक्या वस्तू वापरून केल्या असत. तेल तूपही मर्यादित प्रमाणात वापरून हल्ली आपण “हेल्दी” म्हणतो तसे आणि कोणत्याही चोखंदळ खवैय्यालाही आवडतील असे असत.आमच्या ह्या खाण्या जेवणाला प्रचंड प्रतिसाद मिळाला.

काही दिवसांनी मी ते काम सोडले आणि स्वत:चे पाक कला शिकवण्याचा वर्ग सुरू केला. वर्ग कसला, पुढे ती शाळाच झाली. आम्ही नुकतेच घर घेतले होते. त्याचे कर्ज फेडायचे म्हणून मी कामाला वाहून घेतले होते. माझा आत्मविश्वास दांडगा होता. मी करेन त्या कामात मला यशच मिळणार ही माझी खात्री असे. त्यामुळे मला ‘ग’ची बाधा झाली त्यात नवल नाही. शिवाय मी किती काम करतो. माझे काम किती चांगले, मी म्हणून हे सगळे होतेय अशा रुबाबात मी वावरत होतो. ह्या शाळेबरोबरच आता मी स्वैपाकाला लागणाऱ्या भांड्यांचे आणि वस्तुंचे दुकानही जवळच टाकले.तेही चांगले चालू लागले
पीबीएस मधील माझ्या ओळखीच्या निर्मात्याने त्यांच्या टाकोमा या स्थानिक केंद्रासाठी एखादा कार्यक्रम करशील का असे विचारले. ह्या केंद्राचे कार्यक्रम एका गल्लीतही पोचत नाहीत असे मी चेष्टेने म्हणत असे. खरेही होते ते. स्थानिक म्हटल्यावर असे कितीसे लोक ते पाहणार? ही हकिकत १९७३ सालची आहे.त्या काळी एखादा कार्यक्रम एकाच वेळी सर्व मोठ्या वाहिन्यांवर दाखवायचा म्हणजे एक तर कार्यक्रम गाजलेला दर्जेदार आणि लोकप्रिय असायला हवा. आणि तसा तो असला तरी त्याला नऊ आठवडे लागायचे. हे असू दे. मी हो म्हणालो कारण हा माझा मित्र होता आणि त्याला कार्यक्रमाची गरज होती.
आठवड्यातून एकदा मी स्वत:ची सगळी सामुग्री,पदार्थासाठी लागणाऱ्या वस्तू,स्वैपाकाची भांडी आणि मदतनीस घेऊन स्टुडिओ मध्ये जात असे. अर्ध्या तासाचा हा कार्यक्रम आठवड्यातून एकदा प्रसारित होई. मी आणि माझ्या शाळेतील विद्यार्थ्यांनी पाककलेचे पुस्तकही छापून घेतले. त्याचे ढिगारे माझ्या घरातल्या तळघरात रचून ठेवले होते.देवाने माझी ही शाळा, दुकान आणि टीव्हीवरचा ह्या कार्यक्रमातून, धार्मिक कामातील लोकांना भेटण्याचा जो भाग आहे, त्याचा हा वेगळा मार्ग दाखवला. इतके काम असूनही मी प्रत्येक कामातल्या बारिक सारिक गोष्टींची अगदी काटेकोरपणे नोंद ठेवत असे.
माझा टाकोमाच्या पीबीएसवरील कार्यक्रम इतका यशस्वी झाला की थोड्याच वर्षांनी शिकागोच्या पीबीएसच्या मुख्य केंद्राने अमेरिकेतील त्यांच्या सर्व पीबीएस वाहिन्यांवरून माझे कार्यक्रम प्रसारित करण्याचे ठरवले. कार्यक्रमांची मालिकाच करण्याचे ठरवले.
माझे शिकागोला कार्यक्रम चित्रित करण्यासाठी वारंवार जाणे होउ लागले. थोड्याच महिन्यात पुढच्या सीझनसाठी चित्रिकरणाची तारीखही नक्की झाली. माझ्यासाठी ही फार चांगली गोष्ट होती. मलाही नवीन कामाची गरज होती. कारण माझी शाळा, दुकान आता तितकेसे चालत नव्हते. जवळ जवळ बंद पडण्याच्या मार्गवर होते. कारण स्पर्धा वाढली होती. कोपऱ्या कोपऱ्यावर माझ्या शाळे सारखे क्लासेस आणि दुकानेही निघाली होती! अखेर १९८२ मध्ये मी दुकान आणि शाळाही विकून टाकली.
सगळ्यांची देणी चुकवणे भाग होते. बिलं घेऊन बसलो. एकेक करत बिले चुकती केली. पण अजून मोठ्या रकमांची बिले राहिली होती.त्यांची बेरीज केली. इतकी कामे, इतके कष्ट करूनही मी अजून ७०,००० डॉलर्स देणे बाकी होते!
देवाची कृपा म्हणून शिकागोचे काम अजून माझ्या हातात होते. कामचालू झाले की दोन आठवड्यात मला पैसे मिळू लागतील. आता कामाला घाबरायचे नाही. माझी बायको मला किती वेळा सांगायची,”अहो थोडे दमा धीराने घ्या. तुमच्या हृदयाची तरी काळजी घ्या. हे काय चालले आहे? दिवस रात्र काम,काम!”
तिची ही काळजी खरी होती. मी पंधरा वर्षाचा होतो तेव्हा मला श्वास घ्यायला फार त्रास होउ लागला. डॉक्टरांनी हृदयाची एक झडप बदलायला सांगितले होते. पण त्या काळी हे ऑपरेशन सर्रास सगळीकडे होत नव्हते. त्यामुळे माझ्या हृदयाची झडप अजूनही बदलली नव्हती. १९८२च्या उन्हाळ्यात एका रात्री मला फारच त्रास झाला. मला शिकागोला जायचे होते. पण मला श्वासही घेता येत नव्हता. मला ताबडतोब दवाखान्यात दाखल व्हावे लागले. ओपन हार्ट सर्जरी करावी लागणार होती. त्याच दिवशी शिकागोला चित्रिकरण सुरू व्हायचे होते. पण आता कसचे काय!. बायकोने पीबीएसच्या लोकांना माझी हालत कळवली.
डॉ. स्वावेजनी स्पष्टपणे तीन शक्यता सांगितल्या. ऑपरेशन यशस्वी होईल, होणार नाही, अथवा मी फक्त जिवंत असेन. अंथरुणात लोळा गोळा होउन पडेन. ऑपरेशनच्या आधीची रात्र मी कधीही विसरणार नाही. आतापर्यंत मी, सारखा मी आणि माझे काम, मी कसा मोठा प्रसिद्ध होत चाललोय, अजून हे करायचे आहे, नंतर हे करणार आहे ह्यातच मश्गुल होतो. थोडक्यात मी,मी, आणि मी.मी मला विसरत नव्हतो. माझ्याशिवाय मला काही दिसत नव्हते.
मी ४२ वर्षाचा होतो. काही काम नसलेला, एक कुटुंब पोसायची जबाबदारी आणि डोक्यावर ७०,००० डॉलर्सच्या कर्जाचा बोजा येऊन पडलेला.माझी देवावर श्रद्धा होती. पण अंथरुणात लोळागोळा होउन पडायचे ही कल्पनाच हादरून सोडणारी होती. आणि मी काही करू शकत नव्हतो. माणसावर संकट आले, जीवाचे बरे वाईट होणार ही भिती समोर उभी राहिल्यावर त्याला देवाशिवाय कुणाची आठवण होणार? मीही त्याचीच प्रार्थना केली. करुणा भाकली. “देवा आता तूच माझा आधार. जे काही होणार ते तुझ्या कृपेनेच होणार. देवा माझे कर्ज तुझेच आणि माझा जीवही आता तुझाच. तूच मला सांभाळ”. झोप लागली की नाही तेही समजले नाही.
ऑपरेशन पार पडले. मी जागा झालो तेव्हा मी जिवंत आहे, विचारही करू शकतोय हे समजल्यावर मला केव्हढा आनंद झाला त्याची माझ्याशिवाय कुणाला कल्पना येईल?
माझी तब्येत जशी सुधारू लागली तसा मी निर्भर होत चाललो. मनाची अस्वस्थता आणि अस्थिरता कमी होतेय असे वाटू लागले. फार नाही तरी बराचसा निर्धास्त होतोय असे माझे मलाच वाटू लागले. तरीही ७०,००० डॉलर्सच्या कर्जाचा डोंगर डोक्यावर आहे त्याची चिंता होतीच.
एके दिवशी अनपेक्षितपणे फिल डोनह्युच्या कार्यक्रमाचे मला आमंत्रण आले. त्याच्या कार्यक्रमाच्या आमंत्रणाने कुणाला आनंद होणार नाही? काय होईल ते सांगता येत नाही आणि असावे म्हणून मी माझ्या पुस्तकाच्या काही प्रति बरोबर घेतल्या. पुस्तक पाहिल्यावर फिलने विचारले,”केवढ्याला विकायचे हे?” एका प्रतीला मला ३.७५ डॉलर्स खर्च आला होता. मी म्हणालो,” ४.७५ डॉलर्सला विकत होतो.” जाहिराती सुरू होण्या अगोदर तीन वेळा,”हेच ते गाजलेले पुस्तक! आणि हे त्याचे प्रसिद्ध लेखक! असे फिलने नेहमीच्या मोठ्या उत्साहाने लोकांना दाखवत सांगितले.तसेच ते कुठून मागवायचे तेही तीन वेळा दाखवले! कार्यक्रम संपल्यावर निर्मात्यांपैकी एकीने विचारले,”पुरेशा प्रति आहेत ना?” “पुरेशा? चांगल्या पाच हजार पडून आहेत घरी.” मी थोडे हसून आणि काहीश्या हताशपणे म्हणालो असेन. ते ऐकल्यावर तिचा विश्वासच बसेना.त्यावर झालेला तिचा चेहरा मी अजूनही विसरलो नाही. ती म्हणाली,”कठिण दिसतंय एकंदरीत.”
आणि खरेच कठिण झाले मला ऑर्डरी पुरवता पुरवता ! त्या काळी देशातल्या सर्व वाहिन्यांवर कार्यक्रम प्रक्षेपित व्हायला नऊ आठवडे लागत. आणि त्या नऊ आठवड्यांच्या काळात मी खूप प्रति विकल्या. खूप म्हणजे किती खूप? ४०,००० प्रति!
इतके झाल्यावर मला शिकागोच्या पीबीएसच्या प्रमुखाकडून “तुमची नवी मालिका केव्हा सुरू करायची?” असा फोन आला. मी थोडाच नाही म्हणणार होतो?
आता तुम्हीच गणित करा. त्या ४०००० प्रतींना मला नफा झालेल्या १.७५ डॉलर्सने गुणा. सत्तर हजार डॉलर्स झाले! मला कर्ज तेव्हढेच होते. माझ्या डोक्यावरचा कर्जाचा डोंगर खाली उतरला.पण त्याहूनही देवाच्या कृपेचा मोठा मुकुट माझ्या डोक्यावर चढला !

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

“हे कोण करतेय? कुणाचा उद्योग आहे कुणास ठाऊक? पण हे रोज चालू आहे. बाजारातून सामान घेऊन स्वैपाकघराता येता येता वेन मॉर्गन चिडून म्हणत होता. शेगडीवर काही करत असलेल्या त्याच्या बायकोने म्हणजे लिंडाने विचारले,”काय झाले? कोण काय करतेय?” “अगं कोणीतरी चावटपणा करतोय. आपल्या केरकचऱ्याचे प्लास्टिकचे पिप नेमके आपल्या बेडरूमच्या खिडकीखाली आणून ठेवतो. रोज. ही कसली थट्टा?”
“रोज मी ते पिप नेहमीच्या जागी ठेवतो आणि मी पुन्हा येऊन पाहतो तर ते पुन्हा त्या खिडकीखालीच आणून ठेवलेले!””ठेवू दे ना त्याने काय एव्हढे होते ?” “एक दोनदा झाले तर मीही समजू शकतो. पण आज आठ दहा दिवस मी पाहतोय हेच चालले आहे. मी पहिल्या जागी ठेवायचे रोज आणि काही वेळातच ते पुन्हा कुणीतरी बेडरूमच्या खिडकीखाली ठेवतोय. त्रास देण्याचाच प्रकार आहे. किंवा भांडण उकरून काढायचे असेल. पण एकदा समोर येऊन कर म्हणावे, कोण असेल तो .”
” मलाही तुझे पटतेय. पण तरीही मला वाटते, इतके संतापून जाण्यासारखी फार मोठी गोष्ट नाही.” “हो. इतकी मोठी बाब नाही. पण मला हा सगळा मूर्खपाणा चाललाय असे वाटते.”
का आताही तसेच केलय का कुणी?” हो ना. मी बाजारात जाण्यापूर्वी ते पिप नेहमीच्या जागी ठेवून गेलो होतो. थोडा वेळ थांबलोही, कोणी येतेय का पाहायला. कोणी दिसले नाही. आता हातात पिशव्या होत्या म्हणून तिकडे पाहिलेही नाही मी. तसाच घरात आलोय.” “हरकत नाही. तुझा त्या निमित्ताने व्यायाम तरी होतोय थोडा!” लिंडा हसत त्याला म्हणाली. “बरं, मला थोडी कॉफी दे. मग मी जाऊन बघतो पुन्हा.”
वेनची कॉफी पिऊन झाली. बायको म्हणाली, “तुला वेळ होईल तेव्हा आपल्या बेबीच्या खिडकीचे गज घट्ट बसवशील का? ती खिडकीकडे फार जायला लागलीय सध्या, बरं का! महा दांडगोबा होत चाललीय!” लिंडा कौतुकाने संगत होती.
” अरे !” वेन एकदम मोठ्याने म्हणाला. “अगं तू मला हे आधी सांगितले नाहीस! बाहेर जाण्याआधी मी बेबीला पाळण्यातून खाली काढले होते खेळायला. बाजारात जाताना ती खिडकीही उघडी ठेवून गेलो होतो मी.!” वेन माडीवर पळत पळत जाताना ओरडतच गेला.
त्याची बायकोही त्याच्यामागे पळत गेली. खिडकीचे गज निसटून गेले होते. आणि खोलीत मुलगी नव्हती! लिंडा मटकन खालीच बसली. खिडकीतून खाली बघताना वेनच्या छातीत प्रचंड धडधड होत होती. मोठा सुस्कारा म्हणा आवाज काढत म्हणा, तोंडापुढे नमस्कारासारखा हात धरून विस्फारलेल्या डोळ्यांनी तो दुसऱ्या मजल्यावरून खाली पाहात होता. खालून आपल्या लहान मुलीचा आवाज ऐकू येत होता. आपल्या मुलाचा आवाज कोणता बाप ओळखणार नाही?
वेन मॉर्गनला ‘चिडवण्यासाठी,’ ‘थट्टा करण्यासाठी,’किंवा ‘भांडण उकरून काढण्यासाठी’ बेडरूमच्या खिडकीखाली पुन्हा ‘कुणीतरी’ नेऊन ठेवलेल्या पिपातील कचऱ्याच्या ढिगाऱ्यात लिंडा आणि वेनचा जीव की प्राण अशी ती लहान मुलगी हात पाय हलवत इकडे तिकडे बघत होती !

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

ऊन उतरले होते. सूर्य मावळायला थोडा अवकाश होता. सावल्या लांबत होत्या. हा देखावा डिसेंबरमधील होता. म्हणजे ऊन असले काय आणि नसले काय, बरेच ढगाळ होते. बर्फ पडत होता. रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला बर्फाचे डोंगर झाले होते. रस्त्याच्या बाजूची बरीच घरे दिसतही नव्हती एव्हढा बर्फच बर्फ दोन्ही बाजूला झाला होता.त्यामुळे शाळेकडे जाणारा मैल दीड मैलाचा रस्ता जास्तच अरुंद झाला होता. लिंडाच्या ओहायो मधल्या लहानशा गावाचे हे तीस वर्षापूर्वीचे चित्र आहे.

कमरेच्या पट्ट्यात फ्लूट खोवून सतरा वर्षाची लिंडा बर्फातून चालली होती. बॅन्डचा सराव सुरू झाला असेल या काळजीने भरभर जायचा प्रयत्न करीत होती. पण ते अशक्य होते. ती आपल्याच नादात चालली होती. तिच्या बाजूने एक भला दांडगा कुत्राही चालतोय तिकडे तिचे लक्षही नव्हते.आपल्या कंबरेला काय घासतेय पाहण्यासाठी तिने बाजूला पाहिले तर तो राक्षसी कुत्रा! तिला खेटून चाला होता कारण रस्ताच इतका अरुंद होता. ती त्याच्याकडे रागाने, घाबरून, बाजूला होत मोठ्याने ओरडली. जा, जा, जा इथून असे ओरडली. कुत्र्ऱ्यावर काहीही परिणाम झाला नाही. तो तिच्या बाजूने चालतच राहिला. तिने थोडा वेग वाढवला, त्यानेही वाढवला. शेवटी दुर्लक्ष केले. येऊ दे म्हणत चालत राहिली. किंचित वळणावर बर्फाच्या प्रचंड ढिगाऱ्यामागून एकदम एक धटिंगण आला आणि लिंडाच्या अंगावर येऊ लागला. तो माणूस तिच्या अंगचटीला येऊ लागला तसे ती ओरडू लागली.माणूस काही हटेना. त्या थंडीतही लिंडाला घाम फुटला. ती त्याला ढकलू लागली. पण उपयोग होईना. तो माणूस एकदम जोरात किंचाळला. त्या कुत्र्ऱ्याच्या प्रचंड धूडाने त्याच्यावर झेप घेतली होती. खाली लोळवले आणि त्याच्या पिंडरीचा कडकडून चावा घेतला होता. कशीबशी सुटका करून घेऊन तो गुंड पळाला.
लिंडाची छाती धडधडत होती. तोंडावर हात ठेवून मुसमुसत होती. कुत्र्ऱ्याकडे किती कृतज्ञतेने ती पाहात होती. दोघेही आता जोडीने निघाले. लिंडाने आपला हात त्याच्या पाठीवरच ठेवला होता. तिच्या कमरेपेक्षाही उंच असललेला तो कुत्रा शाळेपर्यंत आला.
शाळेचे मुख्य फाटक बंद होते. लिंडा मागच्या बाजूने निघाली. कुत्राही तिच्या सोबत निघाला. तिने मागचा दरवाजा जोराने खडखडावला . बँडमधल्या एका मुलीने दरवाजा उघडला. लिंडाचा चेहरा, एकंदर अवतार पाहून तिने लिंडाला काय झाले म्हणून विचारले. लिंडा घडलेले सांगू लागली आणि म्हणाली,” ह्या कुत्र्ऱ्याने मला वाचवले. माझ्या मागेच उभा आहे, तो पाहा,” असे म्हणत त्या दोघी मागे पाहू लागल्या.
तिथे कोणीही नव्हते!

कुठे लांब जरी जायचे असले तरी मी कधी टॅक्सी करत नाही. सप्टेंबर १९९७ मधील त्या दिवशी मात्र मल टॅक्सी कराणे भागच पडले. कारण त्या दिवशी मॅनहॅटनम्ध्ये इतका मुसळधार पाऊस पडत होता,सांगता सोय नाही. सारखा मुसळधार पाऊस कोसळत होता.मी छत्री रेनकोट काहीच बरोबर घेतले नव्हते.टॅक्सी करण्याशिवाय इलाज नव्हता.इंटरव्ह्युला जाताना असे ओलेचिंब आणि पाण्याने निथळत जाणे कसे शक्य आहे. टॅक्सीत बसले. मला तो सोन्याचा तोडा दिसला! उचलून घेण्याचा मोह आवरता आला नाही. नुसते सोन्याचे कडे नव्हते. हिरे जडीत चमचम करणारा तो गोठ होता. हिरेही अस्सल आणि सोने तर अतिशय शुद्ध.मी काही रत्नपारखी किंवा सराफ नव्हते तरी कुणालाही तो खरा आहे इतके नक्कीच समजले असते.

असा भारी आणि मौल्यवान दागिना मला हवा हवासा वाटत होता.पण आम्ही दोघेही’नुकतेच’होतो. लग्न’ इतक्यातच’ होणार होते,होणाऱ्या नवऱ्याला साधी नोकरी का होईना’नुकतीच’ लागली होती आणि मी नोकरीसाठी मुलाखतीला ‘नुकतीच’ निघाले होते. असला दागिना आम्ही केव्हा घेऊ शकणार होतो. किती वर्षे काढावी लागणार होती कुणास ठाऊक. माझ्या अगोदर बसलेल्या कुणा बाईचा निसटून पडला असला पाहिजे. मला तो फारच आवडला होता. तरीही मी ड्रायव्हरला, सांगायचे ठरवले. “अहो,हे पाहा “इतके मोठ्याने म्हणाल्याबरोबर ड्रायव्हरने मधले पार्टिशन बाजूला करून ,” काय पाहा म्हणालात?” असे विचारले. माझा विचार बदलला आणि मी “काही नाही,हा पाऊस पाहा, थांबतच नाही” असे म्हणत होते.

मी त्याला तो इतका भारी अलंकार दाखवला असता तर तो त्याने कशावरून त्या बाईला दिला असता? किंवा पोलिसात जमा केला असता ह्याची काय खात्री? त्याला का तो मिळाव? शिवाय ज्युडीच्या भावाचा साखरपुडा येता शनिवारी आहे. ज्युडीची आई तर नेहमी दागिन्याने मढलेली असते. त्या दिवशी तर ती निथळत असेल्! एकदा तरी तिने मला असा झगमगणारा,अस्सल दागिना घातलेली बघावे असे मला वाटत होते. हा गोठ पाहिल्यावर ती दिपूनच जाईल!
मी तो गोठ माझ्या पर्समध्ये टाकला! मी जे केले त्याचा मला खंत ना खेद होता. माझे मनही मला खात नव्हते. मी काही चूक केलीय अपराध केलाय असेही वाटत नव्हते.शहरातल्या सत्तर लाख लोकांतून मी त्या दागिन्याच्या मालकाला कुठे आणि कसे शोधणार?

पण घरी आल्यावर आईला तो दागिना दाखवून सांगितल्यावर ती रागाने लालबुंद झाली. काय म्हणावे मला हे तिला सुचेना. पण गप्प झाली. आणि अतिशय खिन्न होउन, कठोरपणे ती म्हणाली,” तुझ्या वागण्याने मला काय झाले ते तुला समजणार नाही. धक्काच बसलाय म्ह्टले तरी ते तुला कळणार नाही. मला वाटत होते की माझ्या मुलांना मी चांगले वळण लावलेय. प्रमाणिकपणे वागावे. दुसऱ्याचे काहीही आपण घेऊ नये. जे आपले नाही त्याच्याकडे ढुंकुनही पाहू नये; मग ती वस्तु घेणे तर लांबच राहिले; ह्या सर्व गोष्टी मी तुम्हाला शिकवल्या असे मला वाटत होते. आणि तुम्हीही तसे वागत असाल असे वाटत होते. आज माझा भ्रमनिरास झाला. अगं तू हे असं करूच कसं शकलीस?”

“आई, मी तो टॅक्सी ड्रायव्हरला दिला असता तर त्यानेच हडपला असता. मग मी काय करणार होते?” “अगं तो त्या टॅक्सीच्या कंपनीत नेऊन द्यायचा होतास.किंवा टॅक्सी आणि लिमोझिन कमिशनरच्या ऑफिसमध्ये नेऊन द्यायचास. त्यांनी दागिन्याच्या मालकाचा शोध घेऊन त्यांना परत केला असता. हे बघ, तू आत्ताच्या आत्ता जाऊन परत करून ये.”
” आई, मी फक्त ज्युडीच्या भावाच्या साखरपुड्या दिवशी घालून जाते आणि लगेच तो नेऊन देते. नक्की. खरं आई.” “आत्ताच्या आत्ता.” आई प्रत्येक शब्दावर जोर देत म्हणाली.

क्वीन्स हॉलम्ध्ये साखरपुड्याला जाताना माझी मनस्थिती कशी होती ते सांगता येणार नाही. जुडीच्या घरातल्या सगळ्याजणी दगिन्यांनी नटून थटून येणार . मी तो गोठ घातला असता आज तर मीही जरा ताठ मानेने आले असते. असे काही तरी विचार डोक्यात घेऊन मी आले. मी जुडी, तिचा भाऊ अणि त्याची वाग्दत्त वधू यांना जाऊन भेटले.छान मोकळेपणाने गप्पा मारल्या. आम्ही हसलो, खिदळलो. पण ज्युडीच्या आईकडे मात्र केवळ औपचारिकपणे गेले आणि तिला भेटण्यासाठी मी हात पुढे केला. राणीच्या रुबाबात आणि डौलाने तिने हात पुढे केला.मी तिचा हात हातात घेतला. त्याच वेळी मी तो शाही आणि अप्रतिम गोठ तिच्या हातात पाहिला!

तोच तो, हिऱ्यांने जडवलेला सोन्याचा, मला टॅक्सीत मिळालेला गोठ! पण मला पुन्हा शंका आली. मी ज्युडीला बाजूला घेऊन तिच्या हातातला गोठ किती सुरेख आहे असे म्हणाले. कुठून, केव्हा घेतला? असे हळूच कौतुकाने विचारले. जुडी मोठ्या अभिमानाने सांगू लागली,”अगं हा असा एकच गोठ आहे. माझ्या आईच्या मैत्रिणीच्या सराफाने खास तिच्यासाठी घडवून दिला आहे. हा असा एकच एक तोडा आहे. आईला तो फार आवडतो. मागच्या आठवड्यात एका टॅक्सीत ती, तो विसरली. तेव्हापासून तिचे मन थाऱ्यावर नव्हते. कशातच ती लक्ष देईना. तिने त्याची आशाच सोडून दिली होती. पण बरे झाले देवा! कुणीतरी प्रामाणिकपणे हा गोठ कमिशनरच्या ऑफिसमध्ये नेऊन दिला म्हणून आम्हाला तो परत मिळाला. तो आज घालायला नसता तर तिचे काय झाले असते ते आम्हालाच माहित. त्या प्रामाणिक माणसामुळे आज आम्ही आनंदात आहोत! त्याचा खरा मोठेपणा!

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

टायटस आणि ॲनी ज्युबिली गावाबाहेर एका झोपडीत राहात होते. अतिशय मोडक्या तोडक्या, पूर्वी कधीतरी झोपडी असेल अशा लहान छपराखाली ते दोघे राहत होते. थोडक्यात म्हणजे ते अतिशय गरीब होते. पण स्वत:चे पोट भरण्याची जिथे मारामार तिथे हे ब्रॉम्ले गावातल्या कोणत्याही भटक्या कुत्र्या मांजराला सांभाळत असत. लोकांना याचेच मोठे आश्चर्य वाटे. त्यांची ही हौस म्हणायची की आपल्यासारखेच जीवन जगणाऱ्याविषयी सहानुभुती म्हणायची! का, “गरीबच गरीबाला मदत करतो ” त्याचाच हा भाग ? त्यांच्या त्या छपरात वीज नव्हती की पाणी नव्हते. टायटस आणि त्याची बायको ॲनी आपल्या जुनाट, सगळ्या प्रकारचे आवाज काढणाऱ्या, खडखडत संथ गतीने ज्युबिली सारख्या गावातही ट्रॅफिक जाम करणाऱ्या मोडक्या ट्रक मधून आमच्याकडे सटी सहामाशी कधी तरी येत. ते दोघे फाटकापाशी आले की आम्हा सगळ्यांना लगेच जाणवायचे. कारण त्यांचा तो महाभयंकर घाण वास ! शब्दात सांगता येणार नाही इतका त्यांच्या अंगाला, कपड्यांना विलक्षण वास यायचा. ते जे अंगात घालत त्यांना कपडेही म्हणता येत नसे. पार फाटके, ठिगळे लावलेले; त्यातली काही ठिगळेही फाटलेली!

त्या काळी आपल्या अंत्यकाळाची व्यवस्था अगोदरच करून ठेवण्याची पद्धत नव्हती. पण आपल्या गरीबीमुळेच की काय टायटस आणि ॲनी आमच्या ‘घरी’ येऊन एखादा डॉलरही भरणार नाही इतकी चिल्लर आणून देत. माझे बाबा मात्र त्या दोघांना इतरांसारखेच आदबीने वागवत. टायटस खुर्चीवर बसलेला आणि शेजारी त्याच्यासारखीच अवघडून गेलेली ॲनी स्वत:ला अगदी बारिक करून बसलेले असत. त्याने दिलेली चिल्लर बाबा न मोजता ड्रॉवरमध्ये ठेवीत. पण कशी? टायटस आणि ॲनी यांचा मान राखत, मोठी रक्कम हाताळतोय ह्या भावनेने ते चिल्लर खणात ठेवीत. वडिलांना, टायटस इतकी लहान रक्कम तरी कुठून आणि कशी जमवतो हे कोडे कधी सुटले नाही.
एक्दा मी बाहेरून घरी आले. मी एकदम मोठ्याने म्हणाले,” अरे देवा! कुणी मेलं बिलंय की काय? बाबा लगेच म्हणाले, ‘मेलेल्या माणसाचा वास येत नाही. आणि आपल्या इथे तर कधीच येत नसतो.” त्यांचे म्हणणे खरे होते.माझ्या बाबांचे कामच इतके स्वच्छ सुंदर असायचे!
टायटस वारला तेव्हा त्याच्या देहावर प्रसाधनाचे काम करता करता बाबा आणि त्यांचे मदतनीस पार थकून गेले. टायटसला स्वच्छ करणे आणि नीटनेटके करणे अतिशय जिकिरीचे आणि मोठे कसबी कौशल्याचे होते. बाबांनी त्याची दाढी कापायला घेतली. ते काही इतके सोपे आणि साधे काम नव्हते.पण किती वर्णन करायचे! अखेर तेही काम आटोपले. बऱ्यापैकी पण त्याला शोभतील असेच कपडे घातले. दाढी काढल्यावर टायटस बरा दिसू लागला होता.टायटस असा स्वच्छ आणि व्यवस्थित कधीही दिसला नव्हता. अखेर त्याच्यावरचे सर्व सोपस्कार आटोपल्यावर टायटसच्या ॲनीला आत बोलावले. तिनेही आज बरे म्हणावेत असे कपडे घातले होते. तिच्या अंगाचा आणि कपड्यांचा वास येत होता.पण नेहमीपेक्षा कमी होता. ॲनीला माझ्या बाबांनी चॅपेल मध्ये नेहमीच्या गांभीर्याने आणले. ॲनी आत आली. प्रयत्न करूनही बिचारीच्या चेहऱ्यावरील भेदरलेला भाव फारसा कमी झाला नव्हता. तिने शवपेटीत पाहिले. बाबांकडे वळून पाहिले आणि म्हणाली,” हा माझा नवरा नाही. टायटस नाही. त्याचे काय झाले? टायटस कुठे आहे?” माझ्या बाबांना धक्काच बसला. पहिल्यांदाच त्यांना अशी प्रतिक्रिया ऐकायाला मिळाली होती. ते सावरून तिला म्हणाले,”ॲनी, हा तुझा नवराच, टायटसच आहे.” “नाही! नाही हा टायटस नाही. मला माहित नाही हा कोण आहे ते. पण टायटस नाही हे नक्की. असे म्हणून ती अवती भोवती जणू टायटस दिसतो का कुठे अशा भावनेने पाहू लागली. बाबांनी पुन्हा समजून सांगितले. त्याची दाढी काढली चांगला स्वच्छ नेटका केलाय त्याला. पण तिची खात्री पटेना. त्यांनी तिला खुर्चीत बसवले. ते लागलीच आमच्या ऑफिसमध्ये गेले. तिथे तिचे दोन भाऊ होते. त्यांना घेऊन आले. त्या दोघांनाही शवपेटीतला टायटस दाखवला. तेही प्रथम चमकले. पण त्यांनी बराच वेळ निरखून पाहिल्यावर त्यांची तो देह म्हणजे टायटसच आहे ह्याची खात्री पटली. त्यांच्या कुटुंबातली एक बाईही आली. तिने आणि त्या दोन्ही भावांनी तिला सर्व समजावून सांगितले. अखेर तो टायटसच आहे अशी तिची खात्री पटली!

माझे बाबा कधीही पैशाकडे पाहून काम करीत नसत.रोजच्या व्यवहारातही ते माणसा माणसात भेद करीत नसत. अतिशय मनापासून काम करणारे. मृतव्यक्तीचा आणि दफनभूमीत विश्रांती घेत असलेल्यांचाही ते फार मान ठेवीत. ह्या प्रसंगामुळे ते गंभीर दिसत होते. सर्व आटोपल्यावर ते बराच वेळ एकटे शांत बसलेहोते.
ज्यासाठी आयुष्यभर टायटसने आणि ॲनीने अट्टाहास केला होता तो टायटसचा शेवटचा दिस गोड झाला.

[Based on story from the book: The Undertaker’s Daughter]