‘रुचिरा’ पुस्तक प्रसिद्ध झाल्यापासून अनेक घरातील स्वयंपाक जास्त चांगले होऊ लागले. निदान नवविवाहितांच्या घरात तरी. तसेच दुपारच्या खाण्याच्या वेळी नवनविन पदार्थ होऊ लागले. हे तिशी-पस्तीशीच्या गृहिणींच्या घरीही घडू लागले. दिवाळीत आपल्या घरातले फराळाचे पदार्थही पुरुषमंडळी कसलाही विनोद न करता खाऊ लागले. चकल्या कुरकुरीत होऊ लागल्या, अनारशांची दामटी न होता तेही खुसखुशीत झाले. कोणताही लाडू फोडायला हातोडी किंवा बत्त्याची गरज पडेनाशी झालीं.

‘रुचिरा’मुळे घरातली वाटी हे ‘प्रमाण’ झाले. किती घेऊ या प्रश्नाला, ” घ्या मुठभर किंवा थोडे कमी” किंवा,”अहो थोडीशी चिमूटभर” याऐवजी ” २वाट्या कणिक आणि एक वाटी डाळीचे पीठ असे प्रमाणबद्ध उत्तर मिळू लागले. रुचिराचा खपही प्रचंड होऊ लागला. त्यामुळे अशा प्रकारची अनेक पुस्तके बाजारात आली. आजही येतच आहेत. अशा पुस्तकांची प्रचंड बाजारपेठ आहे. ती ओळखण्याचे श्रेय रुचिराचे पहिले प्रकाशक किर्लोस्करांना जाते!

रुचिराची अशी अचानक आठवण कशी झाली? ज्युडिथ जोन्स या पुस्तकांच्या संपादिकेवरून ही आठवण झाली. जुडिथ जोन्स ही प्रख्यात संपादक होती. होती असेच म्हटले पाहिजे. परवाच तिचे वयाच्या ९३व्या वर्षी निधन झाले.

प्रख्यात प्रकाशक Alfred Knopf या प्रकाशन संथेत थोडी थोडकी नाही चांगली ५० वर्षे संपादक म्हणून काम करून ती निवृत्त झाली. सुरवातीला ती Dobuldayह्या तितक्याच तोलामोलाच्या प्रकाशनात काम करत होती. तिच्या कारकिर्दीतील पहिला मानाचा तुरा म्हणजे The Diary of Anne Frank चे प्रकाशन. अनेक नाकारल्या गेलेल्या पुस्तकांच्या ढिगाऱ्यात पडलेले हे पुस्तक तिने वाचले;आणि आपल्या कंपनीला ते प्रसिद्ध करण्यास भाग पाडले. पुढचा इतिहास आणि ह्या पुस्तकांच्या आवृत्त्त्या निघाल्या, निघताहेत हे सर्वांना माहित आहे . ज्युडिथ जोन्समुळे हे पुस्तक आपल्याला वाचायला मिळाले!

पुस्तकांचे संपादक म्हणजे पडद्यामागील कलाकार. सिनेमातील नट नटी माहित असतात. फार तर दिग्दर्शक. पण तेही बिमल राॅय. व्ही शांताराम, राज कपूर, हृषिकेश मुखर्जी, भालजी पेंढारकर, अनंत माने,राजा परांजपे असे नामवंत माहित असतात. पण सिनेमाचे संपादक/ संकलक? फारसे माहित नसतात.

व्ही. एन. मयेकर, वामन भोसले, अरविंद कोकाटे, माधव शिंदे महेश मांजरेकर आणि वर उल्लेख केलेले सर्व दिग्दर्शक हे नामवंत Editor आहेत. तसेच काही मासिके वर्तमानपत्रांचे संपादक. केवळ त्यांच्या नावांनी मासिके आणि वर्तमानपत्रे चालत! अशी यादी लांबत जाईल. ह्यांच्यावर स्वतंत्र लेख लिहिण्याच्या ते योग्यतेचे होते व तसे काही आजही आहेत. मराठी पु्स्तक प्रकाशकांकडे संपादक असतात की नाही मला कल्पना नाही. पण इंग्रजी व इतर पाश्चात्य देशात प्रकाशन संस्थांत संपादक असतातच. प्रख्यात लेखक प्रस्तावनेत आपल्या संपादकांचा मोठ्या गौरवाने उल्लेख करतात.

ज्युडिथ जोन्सने अनेक नामवंत लेखकांबरोबर सातत्याने काम केले आहे. John Updike, Anne Taylor ही त्यापैकी काही नावे.

बरं मग ह्यात ‘रुचिरा’ कुठे बसते? ज्युडिथ जोन्समुळे. कोण कुठली, कुणाला माहित नसलेल्या Julia Child चे पाककलेवरचे पुस्तक प्रसिद्ध झाले ते Judith Jonesमुळे! प्रचंड खप झाला. आणि ती प्रसिद्धिच्या झोतात आली! त्यानंतर अनेकांची अशी पुस्तके आली. प्रख्यात Chef बल्लवाचार्यही लिहू लागले. TV वर खाद्यपदार्थ आणि त्तत्सम गोष्टींचे कार्यक्रमच नाही तर स्वतंत्र वाहिन्या सुरु झाल्या! प्रचंड आर्थिक उलाढाल या क्षेत्रात होऊ लागली. ह्याला अप्रत्यक्षरीत्या ज्युडिथ जोन्स ही कारणीभूत झाली असे म्हणावे लागेल. ती स्वत: पाककलेत प्रविण होती.तिनेही अशी काही प्रसिद्ध पुस्तके लिहिली आहेत.

६०च्या दशकात ज्युलिया चाईल्ड आणि ज्युडिथ जोन्स यांच्यावर सिनेमा निघाला. ज्युलियाच्या पुस्तकाचा खप पुन्हा वाढला. लोकांना ज्युडिथही माहित झाली.

संपादकाला साहित्यिक अभिरुचि, चोखंदळ दृष्टी आणि उत्तम काय आहे हे ओळखण्याची नजर हवी. थोडक्यात तो रत्नपारखी हवा. ज्युडिथ तशी होती.

असे म्हणतात की अध्यात्मात खरा गुरु भेटणे अवघड आहे. तसेच मी म्हणेन की लेखकाला रत्नपारखी संपादक- प्रकाशक मिळणेही तितकेच अवघड आहे.

माझेच उदाहरण बघा ना!