जगात अनेक लेखकांच्या असंख्य कादंबऱ्या आहेत. अनेक भाषांतील किती कादंबऱ्या लिहिल्या असतील त्याची गणती नाही.पण इतक्या अगणित, नामवंत गाजलेल्या शतकानुशतके वाचल्या जाणाऱ्या आणि प्रसिद्ध कादंबऱ्या असतील. पण मॉर्गन रॉबर्टसनच्या १८३८ साली लिहिलेल्या कादंबरीचे एव्हढे काय महत्व असावे की ती फिलाडेल्फियाच्या सागरी जीवना संबंधी असलेल्या वस्तुसंग्रहात एका मोठ्या काचेच्या कपाटात ती जतन करून ठेवलेली असावी?
पिवळ्या पडलेल्या, बरीच पाने विस्कळीत, विरळ झालेली. काही पानांचे तुकडे पडलेले अशा जीर्ण अवस्थेतील ते पुस्तक आजही तुम्हाला तिथे दिसेल.
कादंबरी एका जहाजाच्या दुर्दैवी प्रवासाची आहे. ती अवाढव्य बोट बुडणे अशक्य आहे असा कंपनीचा दावा होता. तसे छातीठोकपणे जाहीरही केले होते. वेगही भरपूर होता.बोटीवर विविध सुखसोयींची रेलचेल होती.कादंबरीतील ही बोट १८३२च्या एप्रिलमध्ये पहिल्याच प्रवासाला निघाली. प्रवाशांमध्ये अमेरिका आणि इंग्लंड
मधील धनाढ्य लोक होते. ॲटलॅन्टिक महासागराच्या उत्तरेकडील भागातून ही पहिली सफर सुरू झाली; आणि एका हिमनगाला धडकून ती बुडाली. बोटीवर जीवरक्षक नावाही पुरेशा नव्हत्या. हजारो प्रवासी समुद्रात बुडाले. इतका प्रचंड गाजावाजा होउन निघालेली ‘कधीही न बुडणारी’बोट पहिल्याच प्रवासात बुडाली!
१८३८ साली लिहिलेल्या मॉर्गन रॉबर्टसनच्या कादंबरीचा हा थोडक्यात गोषवारा.
हीच गोष्ट,अशीच घटना कुठेतरी ऐकल्याचे आठवते ना? अगदी अशाच घटनेवर आधारलेला, पण सत्य घटनेवर प्रवासात बुडाली!आधारलेला, गाजलेला सिनेमा ‘टायटॅनिक’ आपण पाहिलेला आहे. तशीच घटना १८३२ साली प्रसिद्ध झालेल्या रॉबर्टसनच्या कादंबरीत आहे.
योगायोग म्ह्णावेत तरी ते किती असावेत! विश्वास बसणार नाही. नावात काय आहे म्हणणाऱ्यांनीही थक्क व्हावे अशी योगायोगांच्या गोष्टींची सुरवात नावापासूनच होते.
एप्रिल १८३८ साली लिहिलेल्या’रेक ऑफ टायटन’ कादंबरीतील कल्पित बोटीचे नाव ‘टायटन’ आणि १९१२ साली प्रवासाला निघालेल्या प्रत्यक्षातील बोटीचे नाव ‘टायटॅनिक’! कल्पित काद्ंबरीतील काल्पनिक ‘टायटनवर’ २२०० प्रवासी होते तर ‘टायटॅनिक’वर ३००० प्रवासी होते. वास्तवातील ‘टायटन’ आणि ‘टायटॅनिक दोन्ही बोटी ‘बुडणे शक्य नाही’ अशा कोटीतील बांधणीच्या. १९१२ साली तयार झालेल्या बोटीचीही अशीच ख्याती होती. कारण दोन्ही बोटीतील वेगवेगळे भाग पक्के पाणबंद होते.आत पाणी शिरू न शकणारे असेच होते.’टायटन’ची लांबी ८०० फूट तर ‘टायटॅनिक’ची साधारणत: ८८२.५ फूट होती.
कादंबरीतील ‘टायटन’ जेव्हा हिमनगाला धडकली तेव्हा लेखकाने तिचा वेग सागरी २५ सागरी मैल ठेवला होता.प्रत्यक्षातील ‘टायटॅनिक’जेव्हा हिमनगावर आदळली तेव्हा तिचा वेग २३ मैल होता. आपल्या कादंबरीत मॉर्गनने कल्पनेने तीन प्रॉपेलर्स बसवले अणि १९१२ साली इंजिनिअर्सनीही तीनच प्रॉपेलर्स बसवले. कादंबरीतल्या आणि खऱ्याखुऱ्या अशा दोन्ही बोटींवर बरेच प्रवासी श्रीमंत होते. पण शाही सुखसोयी केलेल्या ‘टायटन’वरील २२०७ प्रवाशांसाठी लेखक पुरेशा जीवरक्षक नावा ठेवायचे विसरला.त्याने केवळ २४ नावाच ठेवल्या.तर ७५ वर्षांनी गोदी कारखान्यात तयार झालेल्ल्या ‘टायटॅनिक’वरही इंजिनीअर्सनी ३००० प्रवाशांसाठी फक्त २० जीव रक्षक नावांचीच तरतूद केली!
अबब! योगायोगांची इतकी मोठी मालिका असू शकते? का ह्याला दुर्दैवी योगायोगांच्या एका पाठोपाठ येणाऱ्या लाटा म्हणाव्यात, समजत नाही. अशा घटनेला, तपशीलासह हुबेहुब तशाच असणाऱ्या,तसाच शेवट होणाऱ्या गोष्टीला चमत्कार म्ह्णण्याचा मोह झाला तर काय चुकले?