शीव
“ही सगळी चित्रे मी घेऊन जातो. तुम्हाला चार पाच दिवसांत परत पाठवतो.” येव्हढे बोलून त्या माणसाने माझी सगळी चित्रे घेतली.एका चांगल्या कागदात घेऊन आपल्या गाडीत काळजीपूर्वक ठेवली. माझ्याकडे पाहात हात हलवून गेला.
मी काही फुटपाथवर माझी चित्रे मांडून बसलो नव्हतो. आमच्या काॅलेजातील एका झाडाखाली मी व माझे मित्र बोलत होतो. मधून मधून माझी चित्रे दाखवत होतो. आणि हा बूट टाय घातलेला तीस-बत्तीस वर्षाचा तरूण मागे येऊन कधी उभा राहिला ते आमच्या लक्षातही आले नाही. मग चित्रे पाहात, बोलताना त्याने माझे नाव गाव पत्ता सहज विचारूनही घेतला होता! मला हो नाही म्हणू न देता थोडेसे हसत माझी चित्रे घेऊनही गेला. मित्रांनी तर मला धारेवर धरले. “ अरे तू गप्प काय बसला होतास? कोण कुठला आणि एक नाही सगळी चित्रं घेऊन गेला की तुझी ! नुसता बघत काय होतास?” “ तुम्हीही काही बोलला नाहीत! अरे तुम्ही माझे दोस्त ना? तुम्ही का बोलला नाहीत त्याला? आणि मलाच विचारता? जाऊ देऽ! मी काही आचरेकर, सातवळेकरांसारखा मोठा किंवा भोसले आणि यल्ला-चदासी इतका प्रसिद्ध सिने होरडि्ंग्जचा चित्रकारही नाही म्हणा!”
घरी आलो. आई बाबांना काही सांगण्याचा प्रश्नच नव्हता. बहिणीला मात्र रात्री सांगितले. ती बराच वेळ काही बोलली नाही. नंतर म्हणाली, उद्या काॅलेजच्या आॅफिसात विचार तो कोण होता ते. दुसऱ्या मुलांनाही विचार. नाहीतर शेवटी प्रिन्सिपाॅलचे पी. ए. आहेत ना डीआरडी, त्यांना विचार तो कोण,होता ते” मी व माझ्या मित्रांनी दुसरे दिवशी काॅलेजातील बहुतेक सगळ्यांना विचारले पण कुणालाच त्याची माहिती नव्हती.मात्र बऱ्याच मुलांनी त्याला पाहिला होता.पीएनां तो भेटला,”पण त्याने कार्ड वगैरे दिले नाही. सर्व एचओडी,मी आणि प्रिन्सिपाॅल मिटींगमध्ये होतो म्हणून तो निघून गेला,” इतकेच ते म्हणाले.
मी त्या आठ दिवसांत एकही चित्र काढले नाही की रेघही ओढली नाही. माझ्या गेलेल्या चित्राच्या चिंतेतच होतो. काल कुरियरचा माणूस एक सुंदर लांब पाकीट “मी इथेच राहतो का,हेच कोटम नगर का” विचारत घरी आला. पाकिटावरचा तो मीच हे समजल्यावर तो चिडचिड करत इथे सही करा.म्हणाला. मी पाकिट घेतले. जातानाही तो आठ्या घालून रस्त्यातले अडथळे उड्या मारत, लांब ढांगा टाकत, पार करत होता. काय करणार मी तरी. आम्ही कोणीच इथे हौसेने राहात नव्हतो!
पाकीट फोडून पत्र वाचले. माझ्या तोंडाचा जो आऽऽ झाला तो मिटेचना. डोळ्यांवर विश्वास बसेना. ते पत्र हातात घेऊन मी तिथल्या तिथेच किती पळालो असेन, दोन्ही हात वर करून किती उड्या मारल्या असतील ते सांगताच येणार नाही. ते पत्र किती तरी वेळा वाचले असेल. बहिणीची वाट पाहात बसलो. पण धीर धरवत नव्हता. मोठ्याने ओरडावेही वाटत होते. घरातल्या घरात फेऱ्या मारत होतो. आईने अरे काय करतो आहेस? काही झालेय का? विचारल्यावर काही नाही म्हणत मान हलवत होतो.
बहिण आल्यावर तिला “इकडे ये” असे हात करून बोलवत होतो. पण ती लगेच आली नाही. तरी बरे एक वर्षाने का होईना लहान आहे माझ्यापेक्षा. ती आली. मी तिला पत्र दाखवले. तिनेही डोळे विस्फारले! पत्रात माझी चार चित्रे कंपनी विकत घेणार आहे. त्या चार चित्रांच्या पुढे त्यांनी किंमत लिहिली होती. हजारोंच्या आकड्यांची ती रक्कम पाहून मला हर्षवायु व्हायचेच बाकी राहिले होते.पत्रात शेवटी लिहिले होते की किंमती मान्य असतील तर कळवावे व परवा आॅफिसमध्ये यावे असेही
लिहिले होते.
बहिणीने मला विचारले काय करायचे? मी म्हणालो,” हो म्हणून कळवणार! “ बहिण म्हणाली,” नाही अजिबात नाही. दोन चित्रांच्या किंमती वाढवून कळव.” ज्या दोन चित्रांच्या किंमती त्यांनी जास्त देऊ केल्या होत्या त्यापैकी एका चित्राची व ज्या चित्रांचे त्यांनी पैसे कमी देऊ केले होते त्यापैकी एका चित्राची अशा दोन चित्रांसाठी मी जास्त रक्कम मागितली. बहिणीने नंतर सांगितले की परवा तुला जमणार नाही असेही कळव. मी तेही लिहून टाकले. आणि तिला विचारले ,” असं का? मग जायचं केव्हा? “ “पुढच्या आठवड्यात मंगळवारी येईन म्हणावे.” मी तेही लिहिले. दुसरे दिवशी पत्र पोष्टात टाकले.
चार दिवसांत त्यांचे त्यांना आम्ही कळवलेल्या किंमती मान्य आहेत व पुढच्या आठवड्यात बुधवारी येण्यास सांगितले. आम्ही पत्र वाचले. मी बहिणीला पुन्हा विचारले,” किंमती का वाढवल्या! वेळ नाही असे का कळवले आपण? अगं,इतके पैसे बघितले तरी होते का? मोजता तरी येतील का? त्यांनी दिलेलेच खूप होते!” ती मला वेड्यात काढत म्हणाली,” म्हणूनच! अरे दादा, तू साधा आहेस. तुझे महत्व वाढवून घेण्यासाठी तसे लिहायला सांगितले.”
माझे महत्व वाढले की नाही ते मला अजूनही माहित नाही. पण माझी बहिण व्यवहारचतुर आहे हे नक्की. मी तिला घेऊनच कंपनीच्या आॅफिसमध्ये पोचलो. बाहेरून ती इमारत पाहताना छाती दडपून गेली. चकचकीत काचांची आणि किती उंच! इमारतीच्या काचेत आकाश, समोरची झाडे, पक्षी, थोडी रहदारी ह्यांची खऱ्या पेक्षा चांगली दिसणारी प्रतिबिंबे पाहात मी थोडा वेळ उभा होतो. दरवाजा लोटण्याची गरजच नव्हती. जवळ जाताच आपोआप उघडला. आत गेल्यावर आतील उंचावरचे छत, आणि गुळगुळीत फरशी. फरशी कशी म्हणायची त्या डोळ्यांना शांत करणाऱ्या मखमली जमीनीला! पाय न ठेवता अलगद जावे वाटणारी अशी ती शोभा होती. आणि झालेही तसेच. लिफ्टमध्ये कसे जायचे हे कोडे सुटण्या आधीच अलगदपणे आम्ही वरच्या मजल्यावरील एका गुबगुबीत कोचात बसलो होतो! समोरा समोरच्या भिंतीवर चित्रे होती. माझीच! जवळ जाऊन पाहिली. काय सुंदर दिसत होती! कोंदणामुळे रत्नालाही अधिकच तेज येते म्हणतात.कधी नव्हे ती माझी बहिणही माझी चित्रे पाहात होती. मी त्याच खुषीत होतो.
समोरून टक्कल पडायला लागेल असे एक चष्मा घातलेले गृहस्थ हसत आले. मला व बहिणीला चला म्हणत ते एका प्रशस्त खोलीत घेऊन गेले.स्वत: खुर्च्या मागे घेत आम्हाला त्यांनी खुर्च्यांत बसवले. आपल्या खुर्चीवर बसल्यावर त्यांनी आमची नावे पुन्हा विचारून ते बोलू लागले. चित्रे केव्हा पासून काढतोस, कोणी शिकवले, वेगळ्या क्लासमध्ये जात होतास का, आवडते चित्रकार कोण असे विचारल्यावर मी दोन चार नामांकित चित्रकारांची नावे सांगितली. पण पुढे जाऊन सिनेमाची मोठमोठी होर्डिंग्ज करणारे, नट-नट्यांना त्यातून मूर्तिमंत उभे करणारे, कमळाच्या पानावरील पाण्याच्या थेंबांना मोत्याचे पाणी देणारे मनोहर,जी.भोसले, यल्ला-दासी ह्यांची नावे मुद्दाम सांगितली! ते ऐकून भुवया उंच करून हसत ते माझ्याकडे पाहू लागले.
आपले काही चुकले असावे वाटून मी बहिणीकडे पाहिले.तिने डोळ्यांनीच व माझ्या हातावर थापटत काही चुकले नाही सांगितले. धीर आला. मग ते उठत आम्ही कुठे राहतो विचारल्यावर मी कोटम नगर म्हणालो.ते गंभीर झाले असावेत. पण लांब पाहावे तसे पाहात उभे होते.आम्हाला वाटले की कोटम नगर खूप दूर आहे की काय! हो का येव्हढेच म्हणत ते आम्हाला घेऊन बाहेर आले.
माझ्या चित्राच्या भिंतीजवळ एका बाजूने आम्ही गेलो. तिथे दरवाजा होता. आम्ही येतोय हे पाहून दरवाजा स्वत:च आपोआप उघडला. आत गेलो तर समोर आरशाची भिंत होती. पण त्यात आम्ही कोणी दिसलो नाही. आमच्या डाव्या उजव्या बाजूला सुंदर झाडे होती! साहेब एका फांदीला धरून होते. लगेच त्या आरशाची चांदण्याची वाट झाली, त्या वाटेवरून मी व बहिण तोंडात बोटे घालूनच चालत होतो! मध्ये एक वरून येणारा धबधबा दिसला. साहेबांनी आम्हाला तिकडे नेले.आम्ही कंपनी,आॅफिस सगळे विसरून पाण्याखाली हात धरले. आजूबाजूला थेंब उडाले.पाणी पिऊन तोंडावरून गार पाण्याचा हात फिरवावा म्हणून ओंजळ तोंडाजवळ नेली पण ओंजळ रिकामी होती! साहेब तो पर्यंत पुढे जाऊन थांबले होते. त्यांनी आम्हाला काय झाले वगैरे काही विचारले नाही. आम्ही पहिल्या साहेबांच्या दालना पेक्षा दुसऱ्या मोठ्या खोलीत आलो.बहुतेक हे आणखी मोठ्या साहेबांचे आॅफिस असावे. साहेब मोठे असतील. पण आमच्या बरोबर आलेल्या साहेबांपेक्षा तरूण होते. ते तोंडभर हसून हाय हॅलो करत पुढे आले.
ते म्हणाले, “ तू पेन्सिल,चारकोल, ब्रशने चित्रे काढतोस. तू काढलेली पोरट्रेट्स पाहिली. अजून सराव चालू ठेव.आणि आमचे आर्ट डिपार्टमेंटचा स्टाफ म्हणत होता की तू आॅईल पेंट तर करच पण आवड असल्यास शिल्पकामही कर.” माझे लहान काम ही मोठी माणसे इतके बारकाईने पाहतात तेच पुष्कळ होते!
मी गप्प बसलेला पाहून पहिल्या साहेबांनी चहा आणायला सांगितला. कुणाला ते समजले नाही. पण रुबाबदार पोषाखातल्या एकाने चहा बिस्किटे आणली. मी व बहिणीने कपात बोट बुडवुन कपात चहा आहे ह्याची खात्री करून घेतली. दोघे साहेबही हसले. मोठ्या साहेबांनी ,” बिस्किटेही खरी आहेत” म्हणत बिस्किट खायला सुरवात केली!
चहा झाल्यावर मोठे साहेब उठलेले पाहून आम्हीही उठलो.”चला” म्हणत बाजूच्या भिंतीकडे गेले. आम्ही तिघेही तिकडे गेलो.भिंतीची लिफ्ट कशी झाली समजले नाही.खाली जातोय की वर हे न समजल्यामुळे मी व बहिण आतून घाबरून गेलो. पण काही क्षणात आम्ही अर्ध चंद्राकार स्टुडिओत होतो.हे आमचे आर्ट,ॲनिमेशन डिपार्टमेंट. पार पलिकडे दिसते ते रोबोटिक्स लॅब आहे साहेब सांगत होते. पण मला ती आपली नेहमीच्या माणसांसारखी वाटली.काही स्त्रिया, पुरूष निरनिराळ्या वयांची मुले; असे पाहात होतो. निरनिराळ्या जागेत बरेच जण काम करत होते. त्यातही तिघे वरिष्ठ असावेत. दोन मोठ्या साहेबांना पाहिल्यावर ते तिघे सामोरे आले. त्यांचे काही बोलणे झाले. ते चालू असता एका वरिष्ठाने मला चित्रकारांच्या घोडीकडे,(फळ्याकडे)नेले. त्यावर कॅनव्हास होते. ते म्हणाले,” तुला वाटेल ते रंगव.” मी म्हणालो,” मला कॅनव्हसवर काढण्याची सवय नाही.” ते हसले. त्यांनी ते कॅनव्हस काढले.खाली दर्जेदार ड्राॅईंग पेपर होता. मी समोरच्या भव्य चंद्राकार काचेत दिसणारे प्रतिबिंबच काढू लागलो. ते पाहून वरिष्ठांना आश्चर्य व माझ्या उत्स्फूर्ततेचे कौतुक वाटले. ते हसले. इतरांनाही त्यांनी खुणेने मी काय रंगवतोय ते पहायला सांगितले.
त्या प्रचंड अर्ध गोलाकार सभागृहात -हो सभागृहा येव्हढा- विशाल हाॅल होता. तिथे काय नव्हते. सर्व कला व कलाकार होते. वादन, गायन, नृत्य, अभिनय सगळे कला प्रकार दिसत होते.शिल्पकला ही चालू होती.कुणी भाषणही करत असावेत. हे सर्व दिसत होते. पण अधल्या मधल्या अदृश्य काचांमुळे काहीही ऐकू येत नव्हते.
मोठे साहेब निघाले म्हटल्यावर आम्ही तिघेही निघालो. पुढे गेल्यावर केसाच्या सुंदर बटे प्रमाणे वळणदार जिन्याची पायरीच पायाखाली आली. समोरचा व मागचा जिना गुंडाळला गेला का नाहीसा झाला ते समजण्या आत दुसऱ्या आॅफिसमध्ये कांचेच्या खुर्च्यावर विराजमान झालो होतो! विराजमानच म्हणायला हवे. सिंहासनासारख्या त्या खुर्च्या होत्या. एका माणसाने मोठ्या साहेबांच्या समोर एक देखणा ट्रे ठेवला. त्यावरचे पाकिट साहेबांनी माझ्या हातात दिले. ते म्हणाले,” हा तुमचा चेक.”. चेक न पाहताच मी तो परत देत म्हणालो,” सर, आमचे बॅंकेत कुठले खाते असणार? मला रोख दिले तर बरे होईल .” साहेबांनी सर्व रक्कम रोख देता येणार नाही म्हटल्यावर बहिण म्हणाली,” सर पाच हजार तरी द्या. आणि बाकीच्या पैशाचा चेक द्या.” तो माणूस पुन्हा आत जाऊन एक पाकिट घेऊन आला. दोन्ही पाकिटे मला दिली. एका पाकिटात चेक व दुसऱ्या पाकिटात पैसे. पाकिटातले पैसे मी मोजायला काढणार इतक्यात बहिणीने कपाळाला आठ्या घालत माझ्या हातून दोन्ही पाकिटे घेतली. पर्समध्ये ठेवली. पहिले साहेब हसले वाटते!
पहिले साहेब म्हणाले,” निघायचे ना?” मोठे साहेबही हो हो म्हणत उठले. आम्ही सगळे पुन्हा माझी चित्रे होती त्या उंच छताच्या शांत आणि प्रसन्न दालनात आलो. येताना मोठ्या साहेबांनी कसे काय वाटले तुम्हाला असे विचारल्यावर मी उत्साहाने सांगितले,” सर, हॅरी पाॅटरच्या जगात,अल्लाउद्दीनच्या गालिचावरून आलो असे वाटले.” साहेब हिरमुसले. विचारात पडून ते ,” खरं?” इतकेच म्हणाले. पहिल्या साहेबांकडे वळून ते काही तरी इंग्रजीत बोलत होते. मला हाॅगवर्ट, मॅजिक, अदभुत व नो नो! We aren’t yet there; असे काही तरी पुटपुटल्यासारखे वाटले. माझ्याकडे पाहात पहिले साहेब मला म्हणाले,” तुला AI, VR, रोबाॅट माहित असेल ना?” मी म्हणालो,” हो,फक्त ऐकून माहित आहे. ‘भास-आभास का हे खरेच आहे’ असे वाटावे असे काही आहे ते. व “Yes; मोठे साहेब म्हणाले. पण आम्ही त्याच्या पुढे जाऊन आभासही प्रत्यक्षात खराच करणार आहोत.” त्यावर माझी बहिण म्हणाली, मग ते तर आता आहेच की.!” “ वास्तव, दिसणारे आणि जाणवणारे त्याच जगात तर आपण आताही आहोतच की सर! तुम्ही आणखीन काय वेगळे करणार?” मीही भर घालत म्हणालो,” आता पलीकडे माणसांसारखे रोबाॅट्स पाहिले. तुम्ही रोबाॅट्सचे जग करणार का? “ त्यावर दोघेही साहेब घाईघाईने ,” नाही! नाही!, तसले काही करणार नाही. ती प्रयोग शाळा आहे. त्यासाठी आम्ही माणसांऐवजी रोबॅट्सचा वापर करतो.” “रोबाॅट्स वाटत होते हालचालींवरून पण सर ती माणसेच दिसत होती” माझी बहिण म्हणाली. त्यावर दोघेही साहेब सांगू लागले नाही ती दिसत असली तरी माणसेही नाहीत. आहे त्या पेक्षा चांगले जग करणार आहोत आम्ही.” “आहे त्यापेक्षा जग चांगले करायचे तर आधी माणूसच चांगला करायला हवा; हो ना? बाकीचे जग तर चांगलेच आहे! आपण काऽय म्हणतोऽ बघा तेऽऽ,” मोठे साहेब पहिल्या साहेबाकडे पाहात विचारत होते. “ Utopia , रामराज्य.”
“Yes, Utopia रामराज्य!”
ते ऐकल्यावर मी अडखळत म्हणालो,” सर मी फार लहान आहे. माझे आजोबा त्यांच्या वेळच्या गोष्टी सांगतांना ते फार उत्साहात आनंदात असतात. त्यांचा काळ ते म्हणतात रामराज्यच होते! माझे वडीलही त्यांच्या शाळा काॅलेजच्या दिवसांच्या आठवणी सांगतात तेव्हाही त्यांना किती बरे वाटते,आनंद होतो ते आम्हाला समजते. ते त्यांचे युटोपिया होते. लागलीच बहिण म्हणाली,” गतकाळ रामराज्यच असते; काल रामराज्य!”
जणू आम्ही दोघेच बोलतो आहोत समजून मी भर घातली,” आजही उद्या कालच होणार! कालचा दिवस युटोपिया असतो.”jj
हे ऐकून दोघे साहेब म्हणाले,” आम्ही आज आणि उद्यालाही युटोपिया, रामराज्यच करणार आहोत!”
मी थोडा वेळ गप्प होतो. नंतर हळूच म्हणालो,” सर! रामराज्य आणि सुखी माणसाचा सदरा दोन्हीही virtual पेक्षाही पुढे पळणाऱ्या, पुसल्या जाणाऱ्या कjल्पना आहेत ना ? सर,तुमची ही कंपनी, आॅफिस पाहताना कल्पनेच्या पलिकडले काही पाहतो आहे असे वाटत होते. पण त्याचा प्रत्यक्ष अनुभव येत नव्हता. सर, सुखी माणूस दिसला असे वाटले पण इथेही त्याचा सदरा नाही सापडला!” मी थोडे निराशेने म्हणालो असेन. लगेच बहिणीने विचारले ,”तुला मृगजळ म्हणायचेय का?”
मी म्हणालो,”नाही; मृगजळ हा ‘खरा’भास आहे. मला कल्पना किंवा कल्पनेसारखे काही म्हणायचे आहे. कारण कल्पना केव्हा का होईना त्या प्रत्यक्षात येतात! आणि दोघेही साहेब म्हणतात तसे त्यांचेही प्रयत्न वास्तवात येतील.” इतके सगळे बोलत असताना, मी येव्हढा तत्वज्ञानी कधी झालो ह्याचे मलाच आश्चर्य वाटत होते.
दोघेही साहेब उत्साहाने एकसुरात म्हणाले,” YES! YES! लवकरच आम्ही तो सदरा देणार आहोत तुम्हा सर्वांना!” त्यांचा आत्मविश्वास आणि उत्साह पाहून कुणालाही उमेद आली असती. मग आम्हालाही का नाही येणार?
मी आणि बहिण निघताना ते म्हणाले,” तुझे शिक्षण पूर्ण झाल्यावर तू आमच्याकडे केव्हाही येऊ शकतोस. तुझी चित्रे घेऊन केव्हाही येत जा. तुझ्या चित्रकलेसाठी आणि कल्पनेसाठीही आमचे दरवाजे नेहमी खुले आहेत!”च
त्यांचा निरोप घेऊन मी आणि बहिण आनंदात हातातल्या पाकिटातील आमचा ‘सुखाचा सदरा’पाहात घरी आलो!