कॅनडात माझा तयार कपड्यांचा कारखाना होता. त्या उद्योगात माझे नावही मोठे होते. मी ज्या सिनेगॉगमध्ये जात असे तिथेच माँट्रिएलचा तयार कपड्यांचा व्यापारीही येत असे. माझी आणि त्याची फारशी ओळख नव्हती. पण तो एक सज्जन आणि सचोटीने व्यापार करणारा म्हणून सर्वजण ओळखत. बाहेरही ह्या गुणांमुळे त्याला लोक मान देत.

त्याला मी एकदा ८७२४ डॉलरचा माल पाठवला. आमच्या दोघात झालेल्या कराराप्रमाणे माल मिळाल्यापासून साठ दिवसांनी त्याने माझे पैसे चुकते करायचे असे ठरले.

मुदत उलटून गेल्यावर माझ्या हिशेबनीसाने, माँट्रिएलच्या त्या दुकानदाराने अजूनही रक्कम पाठवली नाही असे माझ्या नजरेस आणले. प्रथम असे कसे झाले त्या व्यापाऱ्याकडून याचे आश्चर्य वाटले. पण माझा अपेक्षाभंग झाला हे खरे.

आम्ही त्याला, त्याच्याकडून ८७२४ डॉलर्सची रक्कम येणे बाकी आहे तरी ती त्वरित चुकती करावी अशी तीन पत्रे पाठवली. पण त्याचाही उपयोग झाला नाही. शेवटी मीच स्वत: त्या व्यापाऱ्याला फोन लावला. ” अहो हे काय चालंलय? ठरलेली मुदत संपूनही महिना होवून गेला. केव्हा देताय पैसे?” ” हे बघा, ” तो दुकानदार म्हणाला,” मलाच फार वाईट वाटतंय हो. पण काय करू? गेले काही महिने धंदाच नाही . तुमचाच नाही तर इतरांचा मालही पडून आहे.काही उठाव नाही. दुकान बंद करण्याची पाळी आलीय माझ्यावर. काय सांगू! माझ्याकडे एक पैसा नाहे सध्या . खरं सांगतो.” तो दुकानदार तळमळून बोलत होता.

मी तरी काय करणार? मनुष्य चांगला आहे, सचोटीचा आहे हे सगळे खरे. पण मालाही कच्च्या मालचे आणि इतर अनेकांचे पैसे द्यायचे असतात. अखेर मी अमच्या रब्बायला विचारले, “मी काय करू? कोर्टात जाऊ का त्याच्या विरुद्ध? काही म्हटले तरी ८७२४ डॉलर्स काही लहान रक्कम नाही. मलाही पैशाची निकड आहे. आणि दुसरीकडे त्याच्याबद्दल वाईटही वाटते. त्याच्या सांगण्यावरून त्याचे दिवस फिरल्यासारखे वाटतात. तुमचे काय मत आहे? मी काय करावे”?
रबायने ठाम असे काही सांगितले नाही. “तुझ्या मनाचा एकदा कौल घेआणि ठरव.”इतकेच ते म्हणाले. म्हणजे पुन्हा माझ्यावरच आले सर्व.

मी बरेच दिवस ह्यावर विचार केला. त्याच्यावर खटला भरावा असे काही वाटेना. तो व्यवहार विसरायचे ठरवले. माझ्या व्यवसायाच्या रोजच्या उलाढालीत मी गुंतून गेलो. काही दिवसांनी त्या गृहस्थाने दुकान, धंदा बंद केल्याचे कानांवर आले. माँट्रिअलच्या दुसऱ्या लांबच्या भागात तो गेल्याचे समजले. आमच्या सिनेगॉगमध्येही तो येईनासा झाला. त्याचा संबंधच तुटला.

ह्या गोष्टीला काही वर्षे होवून गेली. माझा व्यवसाय वाढत होता . जोरात चाला होता. अशातच एके सकाळी मला एका बाईचा फोन आला. ऑफिसमध्ये मला भेटायला येऊ का असे ती विचारत होती. मी तिच्या कामाची वगैरे चौकशी केली. तिनेही काहीतरी सांगितले न सांगितले. माझ्या काही ध्यानात येईना . पण तिला येण्यास सांगितले.
ती आत आल्यावर मात्र तिने आपली व्यवस्थित ओळख करून दिली. त्या दुकानदाराची मुलगी होती. ती सांगू लागली,”इतकी वर्षे झाली, माझ्या बाबांना तुमचे पैसे देता आले नाहीत ह्याची खंत वाटतेय. त्यांना अपराध्यासारखे वाटत होते. माझ्या बाबांचा धंदा व्यापार पार बुडाला. त्यातून ते पुन्हा कधीच वर आले नाहीत. त्यांच्याजवळ रोकड नाही की काही नाही. अखेर त्यांनी मला तुम्हाला हे द्यायला सांगितले,” असे म्हणत तिने आपल्या पर्समधून एक दागिना काढून टेबलावर ठेवला. ते सोन्याचे कडे होते. त्यावर हिरे जडवलेले होते!

“आता बाबांजवळ इतकेच आहे. ह्याचे किती पैसे येतील तेही त्यांना माहित नाही. तुम्हाला देणे असलेल्या रकमेची काही अंशी तरी फेड व्हावी असे त्यांना वाटते’, मुलगी मनापासून सांगत होती.

मी काही ते सोन्या हिऱ्याचे कडे घ्यायला तयार नव्हतो. पण त्या मुलीने ते मी घ्यावे, बाबांना बरे वाटेल असे फारच अजीजीने, पुन्हा पुन्हा सांगितल्यावर मी ती नाईलाजाने घेतले. दागिन्यातले मला काही कळत नव्हते. मुलगी गेल्यावर तो दागिना मी टेबलाच्या खणात टाकून दिला. आणि विसरूनही गेलो.

काही दिवसांनी मला तो दागिना आणि त्या मुलीने सांगितलेली हकिकत आठवली. तो दागिना मी माझ्या बाबांना दखवला. त्यांनाही त्याची किंमत करता येईना. पण एखाद्या सराफाला दाखवायला काय हरकत आहे असे तेम्हणाले. आम्ही दोघे त्यांच्या ओळखीच्या सराफाकाडे गेलो. त्याने ते कडे बराच वेळ निरखून पाहिले. निरनिराळ्या कसोट्या लावून पाहिल्या. एका कागदाच्या पट्टीवर काहीतरी लिहिले. ह्यात खूप वेळ गेला. मग तो आमच्याकडे पहात म्हणाला, “हा दागिना उत्तम आहे. शुद्ध आहे. सोने हिरे अस्सल आहेत. तुमच्या कल्पनेपेक्षा ह्याची किंमत जास्त आहे. खरे सांगू का? मीच तो विकत घ्यावा म्हणतोय. देता का बघा. मी तुम्हाला ह्याचे ८७२४ डॉलार्स देईन!

सज्जन सचोटीने व्यवहार करणारा दुकानदार माझे देणे लागत होता तितकीच, पै न पै तितकीच रक्कम त्या दागिन्याची होती !

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]