१९१९ साल असावे. माझ्या आजोबांचे शिक्षण नुकतेच संपले असावे किंवा संपण्याच्या बेतात असावे. अजून त्यांना कुठे काम मिळत नव्हते आणि त्यात लग्नही झालेले. त्यांच्या आईचे झेकोस्लोवाकियातील कोसाइव्ह गावात एक दुकान होते. आईच्याच दुकानात ते काही काम करत असत. पण आई तरी असा कितीसा पगार देऊ शकणार? दुकानावर दोन घरे पोट भरू शकत नव्हती. नाईलाजाने आईने,” तू आता काहीतरी स्वतंत्र काम बघ, बाबा ” असे सांगितले.

आजोबांनाही स्वत:च्या पायावर उभे राहावे असे वाटतच होते. आपल्यापाशी धडाडी आणि धंदा करण्याची आवडही आहे हे त्यांना माहित होते. त्या दृष्टीने कोणता व्यवसाय करायचा आणि सध्या कोणत्या धंद्यात वाव आहे याची त्यांनी चाचपणी सुरू केली.

पहिले महायुद्ध नुकतेच संपले होते. झेकोस्लोव्हाकियात अन्नधान्य आणि जवळपास सर्वच गोष्टींचा फार तुटवडा पडला होता. कातड्याच्या वस्तूंचे तर अतिशय दुर्भिक्ष्य होते. चांगले आणि टिकाऊ बूट मिळणे दुरापास्त होते. गरजेपोटी लोक जाड पुठ्ठ्याचे आणि जाड कागद भरलेले बूट वापरत होते. लोक तरी काय करणार? मिळेल ते वापरत होते.

माझ्या आजोबांच्या लक्षात आले, हीच वेळ आहे ह्या धंद्यात उतरण्याची. त्याकाळी फार मोठी रक्कम वाटावी असे ५००० क्रोनिनचे कर्ज त्यांनी काढले. ते एका मोठ्या शहरात गेले. तिथे बुटांच्या ठोक व्यापाऱ्यांकडे अनेक खेटे घातले. अखेर त्यांच्या मनासारखा व्यवहार झाला. त्यांना मिलिटरीचे दणकट आणि टिकाऊ बूट मिळाले होते. दगदग झाली खरी पण आपले काम फत्ते झाले ह्या समाधानात ते घरी परत आले. लोक बुटांवर आधाश्यासारखी झडप घालतील आणि आपला माल हातोहात खपेल याची त्यांना खात्री होती.

आजोबांचा चेहरा कसा झाला असेल? तो कल्पनेनेही माझ्या डोळ्यांसमोर येतो. मोठ्या उत्साहाने त्यांनी मोटारीतली खोकी उघडून सगळ्यांना दाखवायला सुरवात केली. आणि त्यांचा चेहरा इतका रडवेला झाला की ते आता केव्हाही मोठ्याने रडायला सुरवात करतील!

ते वर्णन करत होते त्या मिलिटरीच्या टिकाऊ आणि दणकट बुटांच्या पाचशे जोड्या ऐवजी तिथे फक्त एक हजार उजव्या पायाचेच बूट होते! काय झाले असेल आजोबांच्या मनात त्यावेळी! कर्ज काढून केलेल्या पहिल्याच व्यवहारात असा जबरदस्त फटका!

आजोबा, हृदयाला पीळ पडेल असे हुंदके देत देत खाली मान घालून तोंड दाबून रडत होते. उजव्या पायाच्या एक हजार बुटांची रांग त्यांच्याकडे छद्मीपणाने बघत हसत होती ! डाव्या पायाचा एकही बूट त्यात नव्हता. हे बूट कवडी किमतीचे नव्हते. मित्रांकडून, नातेवाईकांकडून शेजाऱ्यांकडून ओळखीच्या लोकांकडून काढलेले मोठे कर्ज आता कसे फेडायचे हा प्रश्न त्यांना भेडसावत होता. आपल्या बायकोमुलाचे पोट कसे भरायचे, लोकांना तोंड दाखावायलाही आता जागा नाही असे विचार त्यांच्या मनात एकापाठोपाठ एक येऊ लागले.

” ताबडतोब शहरात जा. त्या व्यापाऱ्याला गाठ आणि त्याच्याकडून पैसे वसूल कर. सोडू नकोस त्याला आता,” असे सगळेजण त्यांना सांगू लागले.

माझे आजोबा पुन्हा त्या मोठ्या शहरात गेले. त्या व्यापाऱ्याला गाठायला गेले तर काय! त्याचा पत्ता नाही. इतर एकाही व्यापाऱ्याला त्याची काहीही माहिती नव्हती. माझे आजोबा सगळ्या शहरात भटक भटक भटकले पण त्या भामट्याचा त्यांना कुठेही ठावठिकाणा लागला नाही. अगदी निराश, हताश होउन ते माघारी आले.
आजोबा काही दिवस उदास होउन खिन्न बसायचे. एके दिवशी आजी त्यांना म्हणाली, ” अहो असे बसून कसे चालेल? त्या सदगृहस्थाकडे तरी जाऊन या. सगळे त्यांचे नाव घेतात. सत्पुरुष आहे म्हणे. काहीतरी उपाय सांगेल. जा तरी एकदा त्यांच्याकडे.” त्यांनी आजीचे ऐकले. त्या सत्पुरुषाकडे गेले. तिथे गेल्यावर आजोबांना एकदम रडेच फुटले. थोडे शांत झाल्यावर त्यांनी आपली सगळी कर्मकहाणी सांगितली. प्रथम ते साधुपुरुष काही बोलले नाहीत. पण त्यांना आजोबांच्या सरळपणाची, धडपडीची जाणीव झाली असावी. ते त्यांना दयार्द्र बुद्धीने इतकेच म्हणाले,” हे बघ मुला, देवाची मनापासून करुणा भाक. अत्यंत तळमळीने त्याची प्रार्थना कर. सध्या तरी मला इतकेच सांगता येते.” त्या साधुपुरुषाच्या शब्दांतून दया ओसंडत होती असे आजोबांना वाटले.

आजोबा देवळात गेले आणि प्रार्थना करू लागले. त्यांना दुसरे काही सुचेनासे झाले. जवळपास त्यांनी स्वत:ला कोंडूनच घेतले. किती दिवस ते देवळात जात असतील सांगता येत नाही. जायचे, प्रार्थना करायला बसले की डोळ्यांतून अश्रू ओघळायचे. प्रार्थना चालूच असायची. आपल्या भोवती काय चालले आहे, कोण आले, गेले ते त्यांच्या ध्यानीही नसायचे. त्यांना पाहून इतर भाविकही अगदी आवाज न करता जात असत.

आपले झालेले नुकसान आणि सर्वनाश ह्या विचारातून ते बाहेर आले असतील का नाही ते माहित नाही. पण प्रार्थना करताना इतर कशाचेही भान नसायचे हे खरे; नाहीतर एक नवखा माणूस आला आणि एका कोपऱ्यात जाऊन हुंदके देतोय हे त्यांना ऐकू आले असते. पण बराच वेळ त्यांना काहीच ऐकू आले नाही. नंतर मात्र तो माणूस मोठ्यानी हुंदके देत रडू लागला तेव्हा त्यांनी त्याच्याकडे पाहिले. त्या माणसाला ते ओळखत नव्हते. पण त्याचे ते रडणे ऐकून मात्र त्यांना राहवेना. देवळात ते एकटेच होते. ते उठले आणि त्याच्या जवळ गेले. आपण काय मदत करू शकणार त्याला असेच त्यांना मनात वाटत होते. पण आजोबांनी त्याला शांत करत त्याची विचारपूस केली. त्याला काही मदत हवी का असे विचारले. त्यावर तो माणूस रडक्या आवाजातच म्हणाला,” मला कोणीही मदत करू शकणार नाही. अहो मी फार मोठे कर्ज काढून धंद्यात ओतले हो! पण माझे दुर्दैव असे की त्या चोर व्यापाऱ्याने मला साफ गंडवले. सपशेल बुडवले. मला वाटत होते की मी मिलिटरी बुटाचे पाचशे जोड विकत घेतले. पण पाहतो तो काय?

सगळ्या खोक्यांत फक्त डाव्या पायाचे एक हजार बूट निघाले !” इतके सांगून भकास नजरेने तो माझ्या आजोबांकडे पाहात राहिला. रडून रडून दोघांचेही डोळे लाल झाले होते. पण आजोबांच्या डोळ्यांत मात्र आनंदाचे अश्रू दिसू लागले. ते त्या माणसाला म्हणाले, ” माझ्या दोस्ता, तुझ्यासाठी एक आनंदाची खबर आहे .”

माझे आजोबा आणि नव्याने झालेल्या मित्राने भागीदारीत बुटांचा व्यवसाय सुरू केला. ते दोघे जोडीदार झाले. बुटांच्या जोडांसारखी त्यांचीही जोडी छान जमली.

पुढे माझे आजोबा, ॲरोन लेझर, हे नामांकित उद्योजक झाले. खूप श्रीमंतही झाले. झेकोस्लोव्हाकियाच्या आर्थिक जगातही त्यांनी मोठ्या मानाचे स्थान मिळवले!

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

कॅनडात माझा तयार कपड्यांचा कारखाना होता. त्या उद्योगात माझे नावही मोठे होते. मी ज्या सिनेगॉगमध्ये जात असे तिथेच माँट्रिएलचा तयार कपड्यांचा व्यापारीही येत असे. माझी आणि त्याची फारशी ओळख नव्हती. पण तो एक सज्जन आणि सचोटीने व्यापार करणारा म्हणून सर्वजण ओळखत. बाहेरही ह्या गुणांमुळे त्याला लोक मान देत.

त्याला मी एकदा ८७२४ डॉलरचा माल पाठवला. आमच्या दोघात झालेल्या कराराप्रमाणे माल मिळाल्यापासून साठ दिवसांनी त्याने माझे पैसे चुकते करायचे असे ठरले.

मुदत उलटून गेल्यावर माझ्या हिशेबनीसाने, माँट्रिएलच्या त्या दुकानदाराने अजूनही रक्कम पाठवली नाही असे माझ्या नजरेस आणले. प्रथम असे कसे झाले त्या व्यापाऱ्याकडून याचे आश्चर्य वाटले. पण माझा अपेक्षाभंग झाला हे खरे.

आम्ही त्याला, त्याच्याकडून ८७२४ डॉलर्सची रक्कम येणे बाकी आहे तरी ती त्वरित चुकती करावी अशी तीन पत्रे पाठवली. पण त्याचाही उपयोग झाला नाही. शेवटी मीच स्वत: त्या व्यापाऱ्याला फोन लावला. ” अहो हे काय चालंलय? ठरलेली मुदत संपूनही महिना होवून गेला. केव्हा देताय पैसे?” ” हे बघा, ” तो दुकानदार म्हणाला,” मलाच फार वाईट वाटतंय हो. पण काय करू? गेले काही महिने धंदाच नाही . तुमचाच नाही तर इतरांचा मालही पडून आहे.काही उठाव नाही. दुकान बंद करण्याची पाळी आलीय माझ्यावर. काय सांगू! माझ्याकडे एक पैसा नाहे सध्या . खरं सांगतो.” तो दुकानदार तळमळून बोलत होता.

मी तरी काय करणार? मनुष्य चांगला आहे, सचोटीचा आहे हे सगळे खरे. पण मालाही कच्च्या मालचे आणि इतर अनेकांचे पैसे द्यायचे असतात. अखेर मी अमच्या रब्बायला विचारले, “मी काय करू? कोर्टात जाऊ का त्याच्या विरुद्ध? काही म्हटले तरी ८७२४ डॉलर्स काही लहान रक्कम नाही. मलाही पैशाची निकड आहे. आणि दुसरीकडे त्याच्याबद्दल वाईटही वाटते. त्याच्या सांगण्यावरून त्याचे दिवस फिरल्यासारखे वाटतात. तुमचे काय मत आहे? मी काय करावे”?
रबायने ठाम असे काही सांगितले नाही. “तुझ्या मनाचा एकदा कौल घेआणि ठरव.”इतकेच ते म्हणाले. म्हणजे पुन्हा माझ्यावरच आले सर्व.

मी बरेच दिवस ह्यावर विचार केला. त्याच्यावर खटला भरावा असे काही वाटेना. तो व्यवहार विसरायचे ठरवले. माझ्या व्यवसायाच्या रोजच्या उलाढालीत मी गुंतून गेलो. काही दिवसांनी त्या गृहस्थाने दुकान, धंदा बंद केल्याचे कानांवर आले. माँट्रिअलच्या दुसऱ्या लांबच्या भागात तो गेल्याचे समजले. आमच्या सिनेगॉगमध्येही तो येईनासा झाला. त्याचा संबंधच तुटला.

ह्या गोष्टीला काही वर्षे होवून गेली. माझा व्यवसाय वाढत होता . जोरात चाला होता. अशातच एके सकाळी मला एका बाईचा फोन आला. ऑफिसमध्ये मला भेटायला येऊ का असे ती विचारत होती. मी तिच्या कामाची वगैरे चौकशी केली. तिनेही काहीतरी सांगितले न सांगितले. माझ्या काही ध्यानात येईना . पण तिला येण्यास सांगितले.
ती आत आल्यावर मात्र तिने आपली व्यवस्थित ओळख करून दिली. त्या दुकानदाराची मुलगी होती. ती सांगू लागली,”इतकी वर्षे झाली, माझ्या बाबांना तुमचे पैसे देता आले नाहीत ह्याची खंत वाटतेय. त्यांना अपराध्यासारखे वाटत होते. माझ्या बाबांचा धंदा व्यापार पार बुडाला. त्यातून ते पुन्हा कधीच वर आले नाहीत. त्यांच्याजवळ रोकड नाही की काही नाही. अखेर त्यांनी मला तुम्हाला हे द्यायला सांगितले,” असे म्हणत तिने आपल्या पर्समधून एक दागिना काढून टेबलावर ठेवला. ते सोन्याचे कडे होते. त्यावर हिरे जडवलेले होते!

“आता बाबांजवळ इतकेच आहे. ह्याचे किती पैसे येतील तेही त्यांना माहित नाही. तुम्हाला देणे असलेल्या रकमेची काही अंशी तरी फेड व्हावी असे त्यांना वाटते’, मुलगी मनापासून सांगत होती.

मी काही ते सोन्या हिऱ्याचे कडे घ्यायला तयार नव्हतो. पण त्या मुलीने ते मी घ्यावे, बाबांना बरे वाटेल असे फारच अजीजीने, पुन्हा पुन्हा सांगितल्यावर मी ती नाईलाजाने घेतले. दागिन्यातले मला काही कळत नव्हते. मुलगी गेल्यावर तो दागिना मी टेबलाच्या खणात टाकून दिला. आणि विसरूनही गेलो.

काही दिवसांनी मला तो दागिना आणि त्या मुलीने सांगितलेली हकिकत आठवली. तो दागिना मी माझ्या बाबांना दखवला. त्यांनाही त्याची किंमत करता येईना. पण एखाद्या सराफाला दाखवायला काय हरकत आहे असे तेम्हणाले. आम्ही दोघे त्यांच्या ओळखीच्या सराफाकाडे गेलो. त्याने ते कडे बराच वेळ निरखून पाहिले. निरनिराळ्या कसोट्या लावून पाहिल्या. एका कागदाच्या पट्टीवर काहीतरी लिहिले. ह्यात खूप वेळ गेला. मग तो आमच्याकडे पहात म्हणाला, “हा दागिना उत्तम आहे. शुद्ध आहे. सोने हिरे अस्सल आहेत. तुमच्या कल्पनेपेक्षा ह्याची किंमत जास्त आहे. खरे सांगू का? मीच तो विकत घ्यावा म्हणतोय. देता का बघा. मी तुम्हाला ह्याचे ८७२४ डॉलार्स देईन!

सज्जन सचोटीने व्यवहार करणारा दुकानदार माझे देणे लागत होता तितकीच, पै न पै तितकीच रक्कम त्या दागिन्याची होती !

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

ज्युलिया डिक्सन दरवाजा उघडून बाहेर आली आणि मागोमाग घराचा दरवाजा फटकन बंद झाला! “अरे देवा! हे काय झालं?”असा तिचा चेहरा झाला. तिने स्वत:लाच बाहेर कोंडून घेतल्यागत झाले की! ती स्वत:वरच चिडली. आता काय करायचे ह्या विचाराने ती त्रासून गेली. एव्हढ्यात पोस्टमन आला. “काय झालं? काही तरी बिनसलेलं दिसतय.” डिक्सन बाईंकडे पहात काळजीच्या सुरात पोस्टमन विचारत होता.

गोंधळून गेलेल्या, ‘आता काय करायचे ‘ह्या विचारात असलेली ज्युलिया हात हवेत झटकत म्हणाली,”मी बाहेर आले आणि माझ्या मागे दरवाजा फ्टकन बंद झालाय.जास्तीची किल्ली शेजाऱ्यांकडे आहे. पण ते गावाला गेले आहेत. नवऱ्याकडे आहे पण तोही कामासाठी बाहेरगावी गेलाय.आता मी काय करणार? मी घरात तरी कशी जाणार,सांगा ना!” वैतागून ती बोलत होती.

पोस्टमन डिक्सनबाईंना धीर देत म्हणाला,”अहो किल्लीवाल्याला बोलवा की. तुमचे काम एका झटक्यात होईल. कशाला काळजी करता?” “हो दुसरा इलाजच नाही आता. पण खरं सांगू का? अहो हे कुलुपकिल्लीवाले अव्वाच्या सव्वा पैसे घेतात.आणि गेले एकदोन महिने आमच्याकडे पैशाची थोडी तंगी आहे. काय करणार मी?” काळजीच्या सुरात डिक्सनबाई बोलत होती.

पोस्टमन तिला शांत करण्याच्या प्रयणात म्हणाला,”पण तुम्ही दुसरे काय करू शकता? किल्लीवाल्याला बोलवा. किती गेईलते घेईल. पण दार तरी उघडेल? बरं, मी आता माझ्या कामाला लागतो.. हां ,आणि हो ही तुमची पत्रे”,पोस्टमन ज्युलियाच्या हातात टपाल देत म्हणाला. ज्युलियाला बरे वाटावे म्हणून तो हसत हसत म्हणाला,”कुणी सांगावे त्यात काहीतरी चांगली बातमीही असेल”, असे म्ह्णत पोस्टमन गेला.

चार पाच पाकिटांमधे तिला आपल्या भावाचे पत्र दिसले. “आताच येऊन गेला आणि इतक्यात पत्रही!” स्वत:शी बोलत ज्युलिया डिक्सनने पाकीट फोडले आणि….

तिच्या हातात एक किल्ली पडली!

पत्रात भावाने लिहिले होते,”प्रिय ज्युलिया, मागच्या आठवड्यात तुझ्याकडे आलो होतो. तू एकदा बाहेर बाजारात गेली होतीस. मीही बाहेर पडलो, इतक्यात घराचे दार बंद झाले. तुझ्या शेजाऱ्यांकडून तुझ्या घराची किल्ली घेतली. नंतर मी ती परत करायची विसरलो. म्हणून पोस्टाने पाठवली आहे.”

तो उत्तम अभिरुचीचा,वांगमयीन दृष्टी असलेला आणि लेखन गुण हेरणारा संपादक होता. एका प्रतिष्ठेच्या प्रकाशन संस्थेत तो काम करीत होता. अनेक प्रसिद्ध अप्रसिद्ध लेखक, लेखक मित्र, इतर मित्र बरेच वेळा त्याने न मागताही आपल्या लिखाणाचे बाड पाठवत. अर्थात आपले पुस्तक त्याने प्रकाशनासाठी घ्यावे हीच त्या मागची इच्छा.

रोज त्याला कुणाचे ना कुणाचे,”लिखाण वाचले का?” “प्रकाशित होईल ना?”, केव्हा करता? लवकर प्रसिद्ध झाले तर बरे वाटेल.” असे एक ना दोन बरेच फोन येत.काही जण भेटायला येत. कोणाच्या तरी हस्तलिखिताची शिफारस करत. संपादकाचा एक मित्र तर गेले काही महिने खनपटीला बसला होता. “अरे माझी कादंबरी एकदा वाचून तरी पहा. तुझ्याकडे ती तशीच पडून आहे. तीन वर्षे लागली मला ती लिहायला.एकदा वाच रे. प्रकाशनासाठी तू घ्यावीस असे मला फार वाटते,” असा सारखा धोशा लावला होता अखेर त्याने ती वाचण्याचे कबूल केले.

“प्रत्येकजण स्वत:ला मोठा लेखक समजतो’ असे म्ह्णत एका गठ्ठ्ह्यातून ते ४०० पानांचे बाड वाचायला घेतले. आश्चर्याचा एक सुखद धक्का बसला. लिखाण चांगले होते. घरी जाऊन निवांतपणे वाचावे म्ह्णून ज्या खोक्यातून आले होते त्यात ते ठेवले.खोक्याला रंगीत कागद लावून रिबिन बांधून भेट पेटीसारखे सुरेख सजवले होते.मोटारीत आपल्या शेजारीच ते खोके ठेवले. घरी जायच्या अगोदर थोडे खावे म्हणून एका हॉटेलपाशी त्याने मोटार थांबवली. आणि हॉटेलात गेला. पण जाताना तो आपल्या गाडीचे कुलूप लावायचे विसरला!

हॉटेलातून बाहेर आला. मोटारीचे दार उघडले तर गाडीतला रेडिओ, टेप रेकॉर्डर चोरीला गेल्याचे दिसले. पण त्याला खरा धक्का बसला तो, त्या मित्राची कादंबरी ज्या खोक्यात होती ते सुंदर खोकेही चोराने पळवले होते.रेडिओ वगैरे पुन्हा नविन बसवता आला असता. पण ती कादंबरी कशी आणायची? त्या मित्राने त्याला वारंवार सांगितले होते की त्याच्याजवळ फक्त ही मूळ प्रतच आहे. दुसरी एकही प्रत नाही. आणि तीच आज चोरीला गेली. संपादक एकदम गळाठूनच गेला. हे काय झाले. तीन वर्षे लागली होती ती लिहायला. तीही आज आपल्या हलगर्जीपणामुळे चोरीला गेली.त्याचे मन त्याला खाऊ लागले.

इथून बाहेरून सार्वजनिक फोनवरून फोन करून अशी बातमी मित्राला सांगणे त्याला प्रशस्त वाटेना. घरी जाऊन शांतपणे आपल्या फोनवरून सांगायचे त्याने ठरवले. घरी आल्यावर डोके गच्च धरून बसला. पाणी प्याला. सुस्कारा टाकून फोन करावा म्हणून उठला. तेव्हढ्यात फोन खणखणू लागला. त्या मित्राचाच फोन होता. तो चिडून बोलत होता. ‘ अरे मी तुलाच फोन करणार होतो.”

“हो ना; मला माहिती आहे का करणार आहेस ते. इतक्या तुच्छतेने तू ते…?”‘ संपादकाला समजेना मित्राला आपले हस्तलिखित चोरीला गेल्याचे इतक्यात समजलेही कसे? संपादक म्हणाला,’.तू काय म्ह्णतोयस?” “मी काय म्हणतोय? तुला सगळं माहित आहे. तुला माझी कादंबरी आवडली नाही तर ते तू मला तसे सरळ सांगायचे. इतक्या तुच्छतेने, बेपर्वाईने माझ्या चारशे पानांचे खोके तू सरळ माझ्या घराच्या मागे फेकून दिलेस?मातीत फेकून दिलेस?’ तो मित्र चिडून आणि पोटतिडिकीने बोलत होता.

तो चोर मोटारीतला रेडिओ आणि ते पुस्तकाचे खोके घेऊन पळत असता पोलिसांनी पाहिले. पळता पळता ओझे कमी करावे म्ह्णून ते खोके चोराने एका घराच्या मागच्या अंगणात फेकून दिले. आणि ते घर नेमके त्या लेखक मित्राचे होते!

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

त्या वर्षी न्यूयॉर्कमधील हिवाळा संपतच नव्हता.एप्रिल अखेरपर्यंत तो रेंगाळतच होता. मला फारसे दिसत नव्हते. ठार आंधळी नव्हते पण होण्याच्या मार्गावर होते. त्यामुळे आणि शिवाय थंडीही होती म्हणून मी घरातच असे. शेवटी एकदाची थंडी गेली आणि उन्हाळ्याचा पूर्वरंग दिसू लागला. हळू हळू अंगणातील झाडांवर पुन्हा पक्ष्यांची किलबिल सुरू झाली. मला बाहेर जावेसे वाटू लागले.

एके दिवशी माझी पांढरी काठी घेऊन बाहेर पडले. उगीच परीक्षा कशाला पहायची म्हणून थंडीतला कोट
घातला. स्कार्फ टोपी हातमोजे वगैरे काही चढवले नाहीत.उत्साहात निघाले. घराजवळच्या पायवाटेने चालत चालत
राहिले. वाटेत शेजारी ‘काय कसं काय?’,’थंडी गेली उन्हाळा येतोच आहे’, ‘बरोबर येऊ का?’, ‘मी तिकडेच निघालोय सोडू का?’ असे आपुलकीने विचारत होते. मी,”नको इतके दिवस घरातच होते. आज थोडे चालणार आहे,” असे म्हणत पुढे जात होते.

मजेत चालत चालत आले. कोपऱ्यापाशी नेहमीप्रमाणे थांबले. रहदारीचा दिवा हिरवा झाला की हमखास कोणीतरी मला हाताशी धरून चौक ओलांडून देईल म्हणून थांबले होते.बराच वेळ झाला तरी आज कोणी आले नाही. मोटारींचे आवाज येतच होते. दोन तीन वेळा दिवा हिरवा होईन गेला असणार. वाट पहातच होते. उभी असताना, शाळेत पाठ झालेले वसंत ऋ्तुचे गाणे गुणगुणत होते.

अचानक एक कमावलेला वाटावा असा तरूण पुरुषी आवाज आला. “तुम्ही अतिशय आनंदात दिसताय. तुमचा आवाज छान आहे हो. चांगले म्हणत होता गाणे.” असे तो कोणी म्हणाला. लगेच पुढे, “तुमच्या बरोबर रस्ता ओलांडायला मी आलो तर चालेल ना?” मी त्याचे बोलणे ऐकतच होते. मला ते किती गोड, सुखद वाटत होते! मला आज एकदम खूपच सगळे गोड वाटायला लागले. आतून मी नव्याच सुखाने बहरले होते म्हणा ना. मी कसे बसे,”हो चला” इतकेच हळू म्ह्णाले.

त्याने अगदी बेताने माझ्या दंडाला धरले. चालता चालता हवेविषयी, आजचा दिवस किती प्रसन्न आहे असे ठराविक औपचारिक बोलत होता. आमच्या दोघांची पावले नकळत इतक्या जोडीने पडत होती की कोण कुणाला सोबतीने नेत आहे हे इतरांना सांगता आले नसते!

आम्ही रस्ता पूर्ण ओलांडण्या अगोदर काही क्षण मोटारी धावू लागल्या होत्या. आम्ही पटपट पावले उचलून पलीकडच्या पादचारी मार्गावर आलो. त्याचे आभार मानावेत म्हणून मान वळवून मी तसे म्हणणार त्या आतच,”तुम्हाला कल्पना नसेल. माझ्यासारख्या आंधळ्याला तुमच्यासारख्या प्रफुल्लीत मुलीची सोबत मिळाली हे माझे भाग्यच. माझा आजचा संपूर्ण दिवसच सुंदर जाणार!”

तो मोहरलेला दिवस मी सुद्धा कशी विसरेन?

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]

हा कथानुभव साधारणत: १९३०;३५च्या काळातील आहे. पोलंड मधील प्रॉश्निक खेडेगावातील रब्बाय सॅम्युअल शपीरा ह्याला लोक फार मान देत असत. तो लहान गावाचा असला तरी आजूबाजूच्या अनेक गावातील लोक त्याला आदराने ओळखत. त्याच्या विषयी आदर होता तो धर्मगुरू म्हणूनच नव्हे तर तो एक दयाळू आणि सर्वांविषयी आपुलकी असलेला माणूस म्हणून होता.

रब्बय शपिरा बाहेर पडला की समोरून येणाऱ्या, आजूबाजूने जाणाऱ्या म्हणजे सर्वांना, मग तो ज्यू असो की नसो, जो भेटेल त्याला ‘राम राम’ करायचा. शापिराच्या वाटेवर हर्र म्युलर नावाचा मोठा शेतकरी होता. फिरायला जाताना रोज त्याला म्युलर आपल्या शेतात उभा असलेला दिसायचा.सॅम्युअल शपिरा मोठ्या उत्साहाने आपल्या खणखणीत आवाजात ‘गुड मॉर्निंग हर्र म्युलर’ म्ह्णायचा.

सुरवातीला रब्बायची भेट झाली तेव्हा हर्र म्युलर शपिराच्या उत्साही नमस्काराला अगदी थंडपणे,कसलाही प्रतिसासाद न देता मरव्खपणे उभा असे. कारण त्या गावच्या लोकांचे व ज्यू लोकांचे संबंध फारसे चांगले नव्हते. कोणाशी मैत्री असेल तर अगदी तुरळक. पण ह्याचे रब्बायला काही वाटत नसे. तो आपल रोज आनंदाने सर्वांनाच नमस्कार करीत पुढे जात असे.

काही दिवसांनी रब्बायची सवय केवळ औपचारिक, वरवरची नाही. तो सर्वांना मनापासून नमस्कार करतो अशी खात्री पटल्यावर तो मोठा शेतकरी हर्र म्युलर रब्बायच्या नमस्काराला, न बोलता का होईना, फक्त हॅटच्या कडेला स्पर्श करून किंचित हसल्यासारखा करायचा.

हा नित्योपचार काही वर्षे चालू होता. नंतर पुढे रोज सकाळी शपिरा ओरडून, “गुड मॉर्निंग्,हर्र म्युलर” म्ह्णायचा तेव्हा म्युलरही मोठ्याने ,”गुड मॉर्निंग्, रब्बायनर!” म्हणतसे. असे बरीच वर्षे चालू होते. पण जर्मन नाझी सैनिक पोलंडमधे घुसले आणि परिस्थिती पालटली.

रब्बाय सॅम्युअल शपिरा त्याचे सर्व कुटुंब आणि गावातल्या सर्व ज्यूंना पकडले. ह्या छावणीतून त्या छावणीत रवानगी होत होत शपिरा अखेर ऑश्टविट्झमध्ये पोचला. आगगाडीतून उतरवले तसे त्याला एका रांगेत उभे करण्याचा हुकूम झाला. रांगेत तो पाठीमागे होता. तिथून त्याला कमांडंट आपला दंडुका डावीकडे उजवीकडे हलवतो आहे दिसले. रबायला महित होते दंडुका डावीकडे वळला की मृत्युच्या रांगेत, मरणाची वाट पहात उभे राहायचे. उजवीकडे वळला की आणखी काही काळतरी जिवंत राहाण्याची संधी असते.

रांग पुढे सरकत होती. कमांडंट आपला दंडुका बरेच वेळा डावीकडे हलवत होता. मध्येच केव्हा उजवीकडे! रब्बाय सॅम्युअल आपल्या दैवाचा विचार करत होता. बॅटन कुठे फिरेल? ह्या कमांडंटचे सामर्थ्य केव्हढे आहे. हजारो लोकांना मृत्युच्या दाढेत ढकलण्याचे किंवा जिवंत ठेवण्याचे केवळ त्याच्या इच्छेवर होते!

शपिराच्या पुढे एकच राहिला होता. त्याला धाकधुक होती. शपिराची पाळी आल्यावर रब्बाय थेट त्या कमांडंटकडे पाहून हळू आवाजात म्हणाला ,”गुड मॉर्निंग, हर्र म्युलर”. कमांडंट हर्र म्युलरचे डोळे स्थिर आणि त्याचा ठाव लागू न देणारे होते. पण त्या कोरड्या ठक्क डोळ्यांत क्षणभर, अगदी निमिषार्ध तरी चमक दिसली. “गुड मॉर्निंग, रब्बायनर”, म्युलर शांतपणे म्हणाला. आपला दंडुका त्याने पुढे नेला आणि…. मोठ्याने “र्राइट्ट्”म्हणत बॅटन उजवीकडे वळवला!

[Based on stories from the book: Small Miracles: Extraordinary Coincidences from Everyday Life]